Houten leeuwen en leeuwen van goud

by Willem Frederik Hermans

In 1979 publiceerde Hermans bij De Bezige Bij twee omvangrijke bundels met beschouwend werk, Houten leeuwen en leeuwen van goud en Ik draag geen helm met vederbos. Houten leeuwen en leeuwen van goud verscheen medio maart 1979 en bevat meer dan dertig stukken, die Hermans verspreid over een langere periode had gepubliceerd. De vroegste bijdrage stamt uit 1963, maar het grootste deel van de artikelen schreef Hermans in de tweede helft van de jaren zeventig, vrij kort voor de opname ervan in Houten leeuwen en leeuwen van goud. Hermans bracht de bijdragen onder in zeven thematische hoofdstukken en vatte, in een speciaal voor de bundel geschreven voorwoord, het overkoepelende thema van de geselecteerde stukken samen als ‘de afbraak van de taboes’.

Genres: Literature, Nonfiction, Dutch Literature, Essays

399 pages, Paperback

First published January 1, 1979

About the author

Willem Frederik Hermans is one of the greatest post-war Dutch authors. Before devoting his entire life to writing, Hermans had been teaching Physical Geography at the University of Groningen for many years. He had already started writing and publishing in magazines at a young age. His polemic and provocative style led to a court case as early as 1952. His caustic pieces were compiled in Mandarijnen op zwavelzuur (Mandarines in Sulphuric Acid, 1963), which was reprinted with additions a number of times. It is Hermans’s belief that in order to survive people have to create their own reality. It is inevitable that all these experiences of reality will collide. Language is essential to create order out of chaos and plays an important role in this process. In his essays on Wittgenstein, Hermans studied this problem in depth. In his novels and stories Hermans places his characters in a world of certainty for themselves but equivocal for the reader. It is in this field of tension that the intrigue in De tranen der acacia’s (Acacia’s Tears, 1949) and in De donkere kamer van Damocles (The Darkroom of Damocles, 1958) develops. Although stories such as Moedwil en misverstand (Malice and Misunderstanding) and Paranoia have a surrealistic tendency, Hermans’ novels The Darkroom Of Damocles, Nooit meer slapen (Beyond Sleep), Uit talloos veel miljoenen (From Countless Millions) are more realistic or satirical and everything in his rich oeuvre is subordinate to the author’s pessimistic philosophy.

Reviews

[José Van Rosmalen · Rating 4 out of 5]

In 1979 publiceerde Hermans deze bundel met kritische stukken. Ze gaan voornamelijk over taal en literatuur, een onderwerp dat mij aanspreekt. Hij maakt zich boos over spellingswijzigingen omdat de literatuur daardoor sneller veroudert. Er staan mooie stukken in over diverse schrijvers, zoals de negentiendeeeuwse de Schoolmeester, over Van Oudshoorn, over Jacob Israël de Haan, over Lodewijk van Deijssel met zijn roman ‘ de liefde’. Hier toont Hermans zich oprecht geïnteresseerd in het oeuvre van deze bijna vergeten schrijvers. Ook komt hij uitgebreid terug op zijn stokpaardje, de Weinreb affaire. Hermans heeft door zijn polemiek bijgedragen tot de ontmaskering van deze charlatan, die door sommigen ten onrechte als een held werd beschouwd, waaronder Renate Rubinstein en Aad Nuis. Minder vrolijk word ik van een stuk waarin hij de schrijver en dichter Cees Buddingh de grond in boort. Daar heeft Buddingh onder geleden. Het verstandigste is het om Hermans te blijven lezen, maar hem niet altijd serieus te nemen. Hij zat er ook wel eens naast, ook al luidde een van zijn boektitels ‘ ik heb altijd gelijk’. Soms had hij dat wel, zoals bij de Weinrebaffaire is aangetoond. En scherp schrijven kon hij zeker.

[Hans Moerland · Rating 3 out of 5]

Voor zover ik me kan herinneren is “Houten leeuwen en leeuwen van goud” het eerste non-fictie- c.q. polemische werk dat ik heb gelezen van Willem Frederik Hermans. Smaakt het naar meer?
Deze vraag laat zich eenvoudiger stellen dan beantwoorden. Om te beginnen: in deze bundeling van in de jaren zestig en zeventig gepubliceerde teksten komt een heel scala aan interessante onderwerpen aan de orde – variërend van spellingkwesties en negentiende-eeuwse Nederlandse auteurs tot de levenswandel van de roemruchte piloot en filmproducent Howard Hughes en, uiteraard zou men haast zeggen, de zaak-Weinreb. Hermans wijdt aan die onderwerpen uitgebreide beschouwingen die over het algemeen wel degelijk enig hout snijden.
Hij maakt het zijn lezers evenwel bepaald niet gemakkelijk om in die potentieel behartigenswaardige ideeën en opvattingen mee te gaan. Zulks heeft te maken met zijn wens telkens weer blijk te geven van een niet-aflatende intense behoefte om, totaal verblind door zijn eigen gelijk, tegen alles en iedereen tekeer te gaan, te fulmineren, van leer te trekken, en daarbij aan een stuk door op de man te spelen in plaats van op de bal. Het zal zeker een bepaald effectbejag zijn dat hij daarbij op het oog heeft, maar Hermans lijkt zichzelf niet in de hand te hebben en vertoont bij tijd en wijle een grote hufterigheid – zoals in een ronduit beledigend stuk over de dichter C. Budding’. Ieder gevoel van twijfel is hem vreemd, hij pleegt zijn hele ‘umwelt’ te kneden in de mal van zijn eigen (ik-heb-altijd-)gelijk. Met name al wat in Hermans’ ogen ook maar enigszins links of progressief is moet het bij hem ontgelden, en hetzelfde is het geval met, om maar eens een specifiek voorbeeld te noemen, personen of instanties die hebben voorgesteld de spelling van de Nederlandse taal te vereenvoudigen. Een auteur die in spelling of grammatica ook maar enigszins mistast dan wel al te kinderlijk of onnozel zou schrijven, krijgt echter evenzeer genadeloos de wind van voren. Maar hoe zit dat dan met de schrijfsels van Hermans zelf?
Het doet me deugd te kunnen constateren dat in “Houten leeuwen en leeuwen van goud” heel wat ketels wordt verweten zwart te zijn, door een pot die net zo min vrij is van roet. Zo wordt de meligheid die hij de dichter Gerrit van de Linde, beter bekend als De Schoolmeester, aanrekent misschien wel overtroffen door Hermans’ herhaalde en telkens verder doorgevoerde quasi-humoristische verminking van de namen van de door hem geminachte auteurs Jacq Firmin Vogelaar en Sybren Polet (pp. 136 e.v.). En mag hij journalist J.J. Peereboom verwijten in zijn dagboeken te zondigen tegen de regels van de Nederlandse taal door de delen van samengestelde woorden los te schrijven in plaats van aan elkaar? Natuurlijk mag dat, maar aan Hermans’ eigen teksten kleeft die smet toch ook wel eens. En wordt in“Houten leeuwen en leeuwen van goud” niet op elke bladzij de regel geschonden dat de zogenaamde genitief-s, de s met behulp waarvan iemand of iets als bezitter van iets anders wordt aangeduid, in beginsel zonder apostrof aan de naam van die bezitter dient te worden gekoppeld? In 1980 publiceerde Hermans de roman “Homme’s hoest”, en hoewel hij dus al tientallen jaren met die genitief-s de fout in ging verweerde hij zich door te verklaren dat bij de onderhavige titel expres te hebben gedaan om te voorkomen dat wie in geval van een correct gespelde titel het boek ter hand nam zou kunnen hand nam zou kunnen denken dat het ging over een man genaamd Hommes die aan het hoesten was. Tja.
Opvallend is ook hetgeen Hermans zoal betoogt over wetenschap en wetenschapsfilosofie (p. 206, en vooral pp. 263 e.v.).Waar zoals gezegd in meer algemene zin iedere twijfel hem al vreemd is, breekt dit de auteur wel heel erg op zodra hij meningen ventileert over kennisvermeerdering en aanverwante onderwerpen. Vermeerdering van kennis vindt immers plaats bij de gratie van twijfel. Wie zelfs geen idee blijkt te hebben van een onderscheid tussen normatieve en empirische, meer in het bijzonder sociale, wetenschappen, kan hierover beter zijn mond houden of zijn pen laten rusten, ook al wil men nog zo graag iedere gelegenheid te baat nemen om zijn walging over het marxisme te uiten.
Om terug te komen op de vraag waarmee ik deze recensie opende wil ik nog maar eens keer teruggrijpen op de metafoor welke Roger Martin du Gard bezigde met betrekking tot inhoud respectievelijk vorm van een tekst: die van het vlees van de haas en de saus waarin dat wordt opgediend. Het vlees van “Houten leeuwen en leeuwen van goud” mag er wezen, zeker, maar de saus geeft het wildgerecht dat we voorgeschoteld krijgen een bedorven smaak. Azijnzeiker Willem Frederik Hermans heeft bij de bereiding ervan wel heel overvloedig in de saus gepist. En om nou te zeggen dat dat naar meer smaakt, nee. Maar ja, dat vlees hè…

[Jelle ❄️ · Rating 3 out of 5]

Verzameling van scherpe, maar ook humoristische essays/brieven/kritieken van WFH. Het boek is nog leuker voor de lezer die zelf ook de twintigste eeuw heeft meegemaakt. Af en toe miste ik wat context. 3.5 ⭐️