W kraju niewiernych

W kraju niewiernych #1-2

by Jacek Dukaj

Kalejdoskop fantastycznych wizji Jacka Dukaja. W tym obszernym tomie opowiadań, sygnalizującym już przyszły kunszt autora, znalazła się m.in. Katedra – opowieść, która zainspirowała Tomasza Bagińskiego i stała się przyczynkiem do kilkuminutowej animacji, nominowanej do Oscara. Sam tekst otrzymał Nagrodę Fandomu Polskiego im. Janusza A. Zajdla dla najlepszego opowiadania roku 2000, dyskwalifikując tym samym inny utwór z tomu W kraju niewiernych - również nominowany do tego wyróżnienia Ruch Generała. Zbiór - zawierający także m. in. zapowiadające fenomen Matrixa Irreehaare czy kontrowersyjną Ziemię Chrystusa - zdobył trzy inne nagrody.

Genres: Science Fiction, Polish Literature, Fantasy, Short Stories, Fiction, Science Fiction Fantasy, Stories

532 pages, Hardcover

First published January 1, 2000

About the author

Jacek Dukaj is one of Poland’s most interesting contemporary prose writers, whose books are always eagerly anticipated events. Dukaj studied philosophy at the Jagiellonian University. He successfully debuted at the age of 16 with a short story Złota Galera (Golden Galley). He is known for the complexity of his books, and it is often said that a single short story of Dukaj contains more ideas than many other writers put into their books in their lifetime. Popular themes in his works include the technological singularity, nanotechnology and virtual reality, and because of this his books often can be classified as hard science fiction.

Reviews

[Mateusz · Rating 4 out of 5]

Jak to zbiory opowiadań, jedne lepsze inne mniej lepsze. Ale za Irrehaare, Ziemię Chrystusa i In Partibus Infidelum wybaczę dość nijakie moim zdaniem Medjugorje.

[Michal Wirkus · Rating 5 out of 5]

Najlepszy punkt startowy jeśli chodzi o Dukaja.

Dukaj ma genialną/wkurzającą manierę wrzucania czytelnika na bardzo głęboką wodę. W efekcie przez 1/3 tekstu nie ma się pojęcia o czym pisze, a potem - kiedy zbierze się już części łamigłówki - wszystko robi *klik* i wskakuje na miejsce.

Jeśli czyta się taki "Lód", to ta 1/3 tekstu to 600 stron, przez które jedzie się na bezdechu. Może znużyć, jeśli człowiek nieprzyzwyczajony. Przy opowiadaniach po 100 i mniej stron to już jest przyjemność, a "W kraju niewiernych" to zbiór opowiadań.

Jeśli ktoś ma zacząć Dukaja, to albo od tego, albo od (bardziej humanistycznych) Innych Pieśni. Jeśli odbije się od tego, to nie ma co się męczyć z innymi, Dukaj bardziej dostępny nie będzie.

[Piotr Kafel · Rating 5 out of 5]

Nie lubie opowiadan. Koncza sie zanim sie zaczna. Bohaterowie sa za slabo "nakresleni", fabula rozwija sie za szybko, a wszystko wtorne i nie zaskakujace.

Po przeczytaniu tej ksiazki dalej nie lubie opowiadan... ale po Dukaja, bez wzgledu na forme, zawsze chetnie siegne.

[Jacek · Rating 4 out of 5]

The thing I dislike most in Dukaj is his style of narration - hard to follow, full of neologisms - very much like Lem.

A few of stories in this book are very much like this and I did not like them. A few others very very different and I liked them much, much more..

Generally - the closer to the end - the more I liked the stories...

[Huera · Rating 1 out of 5]

Całościowo, nie odpowiada mi szczególnie styl Dukaja. Ton wypowiedzi narratora ma tendencję często zmieniać się z górnolotnego na kolokwialny i na odwrót; nie jest to zawsze tak samo rażące, ale często zwraca uwagę.
Sama struktura opowiadań też mi się nie podoba. Przeważnie czytelnik zaczyna ze znikomym zrozumieniem świata przedstawionego i tego, co się dzieje w fabule, stopniowo ujawniane są informacje, a potem (blisko końca) otrzymujemy ogromny info-dump, który ma na celu wyjaśnić pozostałe niezrozumiałe elementy. Nie mówię, że to nie może zostać zrobione dobrze, tylko że Dukajowi się to nie udało. Dokładniej mówiąc, wydaje mi się, że stopniowe ujawnianie informacji o świecie przedstawionym wychodzi autorowi w sposób organiczny i mam niewiele zastrzeżeń, ale info-dump często przybiera formę dość nienaturalnego i długiego monologu jakiejś postaci.
Jeszcze dwie kwestie bardziej subiektywne:
Mam wrażenie, że Lem znacznie lepiej sobie radził z wplataniem naukowego i sci-fi żargonu do tekstu niż Dukaj.
Przeważnie (wykluczając „Ruch Generała”), wydaje mi się, że koncept opowiadań byłby nieszczególnie ciekawy, nawet gdyby został dobrze zrealizowany.




Ruch Generała

Jak wspomniałem, sądzę, że pomysł został zmarnowany przez wykonanie.
Zacznijmy od informacji danych nam na końcu (w formie dwóch monologów) - tytułowy Żelazny Generał właściwie nie jest już człowiekiem:

„Twoje ciało to sploty klątw psychokinetycznych i sensorycznych, twoje myśli to kłębowisko demonów, jesteś jednym, wielkim, chodzącym zaklęciem, homeostatycznym zawirowaniem magii!”
Przeprowadzony zamach stanu, który doprowadził do śmierci całej rodziny królewskiej, był częścią planu generała, żeby po kontr-zamachu mógł się koronować z zachowaniem honoru:
„Przecież wszystko wiedziałeś! Informowałem cię od roku! Znałeś wszystkie plany Orwida, wiedziałeś, że znaleźliśmy tę 583B Ślepego Łowcy już miesiące temu i że Orwid czekał tylko na znak od Birzinniego; wiedziałeś, wiedziałeś, że to pułapka i spisek Birzinniego i kliki, i co zrobiłeś? Nic! Nic! Tylko tym bardziej ich judziłeś. Nie ostrzegłeś Bogumiła. Nikogo nie ostrzegłeś. Jeśli to nie jest zdrada - to co to jest?!

”
Dalej mamy (ze strony zdrajcy):

„Wojna, akurat! W jakim świecie ty żyjesz? Teraz to ja, teraz tacy jak my, arystokracja pie¬niądza, generałowie spółek, to my toczymy śmiertelne wojny w imieniu Imperium, a nie ci twoi urwici. Gdybyś chociaż chwilę poświęcił na zastanowienie się nad ekonomią... Czeka nas kollaps gospodarczy, zapaść, z której możemy się nie podnieść. Nie jest możliwe utrzymanie Imperium takiego, jakie hołubisz w swym wyobrażeniu ty; nie możemy zamknąć się w samotny, pojedynczy organizm, pożerający własne odchody.
[…]
A ty, co ty robisz? Rozpoczynasz krucjatę w imię ideałów feudalizmu! Niewolników chcesz z nich zrobić? Niewolników? To nas zabije! Nie pojmujesz tego? W ciągu dwóch pokoleń Imperium rozłoży się jak zgniły trup. Któ¬rym, po prawdzie, już jest. Generale, na Boga, pomyśl choć przez chwilę! Pomyśl! Co ty najlepszego robisz? Ptak jest nam potrzebny! Liga jest nam potrzebna! Daj im ziemię, daj dostęp do surowców, otwórz linie kredytowe...! Generale! Nie, to bez sensu... Ty nie jesteś w stanie zro¬zumieć.”

A zakończenie:

„- Co mam uczynić z królobójcą? Czy godzi się darować mu życie?
Lud zaryczał. Słów wykrzyczanych nie dało się rozpoznać, ale intencja była oczywista.
[…]
Generał machnął ręką i odciął głowę Birzinniego.
[…]
Lud znowu ryczał.
- Śmierć wszystkim wrogom Imperium! — krzyknął Żarny.
- Śmieeeeeeerć!!
- Śmierć Ptakowi!
- Śmieeeeeeerć!!
- Jam jest Żelazny Generał, ostatni z Warzhadów! -Odrzucił precz głowę Birzinniego. Z wnętrza komnaty wy¬frunęła korona i czerwono-złoty płaszcz. Korona opadła wolno na skronie Żarnego, płaszcz zapiął się na jego zbroi, spłynął po nieboskłonie miękkimi fałdami. — Zetrę nieprzyjaciół! Odzyskam ziemie! Przywrócę czasy dawnej chwały! Na mój honor przysięgam!!
Lud ryczał.”

Te informacje mają zrekontekstualizować wydarzenia poprzedzające; domniemany zdrajca jest mężem stanu, który działał w imię wyższego dobra, a Żelazny Generał zdradził w celu kontynuowania przestarzałych, militarystycznych idei. I to zakończenie byłoby świetne, ale dostrzegam tu sporo problemów.
Zacytowane argumenty Birzinniego nie są tutaj szczególnie przekonujące. Żelazny Generał wcześniej argumentował, że należy dokonać ataku wyprzedzającego na agresywną dyktaturę, która właśnie podbiła inne państwo i że zignorowanie potencjalnego zagrożenia może doprowadzić do upadku imperium. Z przyczyn oczywistych, to rozumowanie wydaje się mieć sens. Za to, przedstawiony kontrargument Birzinniego go nie ma. Można by go było uwiarygodnić, gdyby Birzinni został wcześniej przedstawiony jako wielki ekonomista, lub gdyby czytelnik otrzymał więcej informacji dotyczące funkcjonowanie gospodarki świata przedstawionego.
Dodatkowo, pierwsza postać wygłaszająca monolog o zdradzie generała zrobiła to z własnej woli, a w ramach wyjaśnienia otrzymujemy jedynie:

„Żal, naprawdę żal, doprawdy kryształowej uczciwości był to człowiek; nawet nie pomyślał, że mogę go zgładzić i nie zabezpieczył się jakimś pośmiertnym szantażem.”

Obawiam się, że to jedynie lampshading .
W drugim monologu:

„Musiałem usunąć Bogumiła, bo on nigdy by nie zrozumiał; wyrósł w twoim cieniu, myślał według twoich schematów i nawet gdy ci się sprzeciwiał, robił to z przekory, zawsze przez odniesienie do ciebie.”

Byłoby miło, gdyby to zostało w jakiś sposób zasugerowane w scenie, gdzie doszło do interakcji między królem a Żelaznym Generałem.

IRREHAARE

Coś, co zwróciło moją uwagę:

„W istocie bowiem po opuszczeniu danego świata przez ostatniego gracza, świat ten spłaszcza się w pamięci
operacyjnej Allaha do suchej symulacji, której odpowiedni wycinek zostanie ponownie przełożony na język dźwięków, kolorów, zapachów, dopiero gdy znajdzie się ktoś, komu można by tę ułudę wstrzyknąć seriami impulsów przez wszczepkę do mózgu. Ci Murzyni nie śpiewaliby, gdybym ja nie słuchał. Słońce nie świeciłoby, gdyby nie było gracza, który czuje jego promienie. Solipsyzm stechnicyzowany;”

W opowiadaniu, atrapy przedstawione są jako istoty pozbawione moralnego znaczenia. Co więcej, powyższy cytat zdaje się przedstawiać fundamentalnie dualistyczne spojrzenie na świadomość człowieka – człowiek posiada jakiś poza-fizyczny pierwiastek dający świadomość, a atrapy nie. Muszę przyznać, że zawsze trudno było mi traktować poważnie dualizm kartezjański; ale mam wrażenie, że i tak tkwił jakiś potencjał w eksploracji tej kwestii w przeciągu opowiadania. Tylko, że znaczenie moralne i świadomość atrap zostają potraktowane bardzo pobieżnie, a opisany pogląd dualistyczny zostaje przedstawiony jako coś domyślnego, niewymagającego uzasadnienia.
Nie jest dla mnie jasne, co autor próbował zrobić z zakończeniem. Czy jest to próba przedstawienia jakiegoś poglądu na temat wolnej woli? Esencji człowieczeństwa? Poświęcenia na rzecz ludzkości? Każda z tych możliwości trochę pasuje, ale żadna nie pasuje szczególnie dobrze. Oczywiście nie mówię, że nie da się wyjaśnić zakończenia tego opowiadania, tylko że ja nie jestem w stanie tego zrobić.

[Ulro · Rating 4 out of 5]

Duchowość podobno czyni człowieka wyjątkowym organizmem - tego uczy nas historia. A czego może nauczyć nas daleka przyszłość: w głębinach wszechświata i jego tajemnic, przekraczając granice czasu, magii, technologii, znanych nam form życia? Dukaj wrzuca czytelnika w światy alternatywne, które rozkwitają w jego wyobraźni ("zobaczyć to na wielkim ekranie!"). A następnie go z nich wyrzuca, pozostawiając z poczuciem niedosytu ("to już koniec? ale przecież układanka jeszcze nie została w dokończona!").

[Adam · Rating 5 out of 5]

Nie zawsze wszystko rozumiem, ale wyobraźnia autora nie zna żadnych granic.

[Майя Ставитская · Rating 5 out of 5]

Доказательство Бога
История не хороша или плоха, она просто есть. Они не верят в Бога, нет такой необходимости там, где Бог есть. Historia nie jest dobra ani zła – historia po prostu jest. Оni nie wierzą w Boga. Nie ma takiej potrzeby. Bóg jest.
Пытаюсь определить для себя, в чем уникальность Дукая, и думаю, что даже не в умении сочетать высочайший уровень интеллектоемкости с поэтикой изысканно декадентского плетения словес. Это круто, но не это главное. Важнее, что он схватывает и удерживает внимание читателя, не задействуя эмоциональной сферы. Книга обычно цепляет, когда с героями устанавливается личностная связь. Не обязательно самоидентификация, но контакт необходим. С дукаевыми персонажами не так.

Все они в большей или меньшей степени вещи в себе: Замойский из "Идеального несовершенства", Трудный из "Покуда ночь", Бенедикт из "Льда", Кшаврас из "Выжрына", Хант и Вассоне из "Черного океана", Бербелек из "Иных песен". Может чуть больше симпатии и сочувствия испытываешь к героям "Собора" и "Школы", но и они далеки от тебя, как декабристы от народа. Однако что-то есть в его прозе, не позволяющее отодвинуть на периферию, и после первой книги уже не можешь отказаться, читаешь все, до чего умеешь дотянуться.

Хотя со сборником "В земле неверных" W kraju niewiernych сначала думала, что ошиблась, когда взялась читать на польском. Большинство здешних вещей переведены на русский, вошли в сборник "Собор" и читаны еще о прошлом годе. Но нет, с титульной повестью и еще одной - "Земля Христа" Ziemia Chrystusa была незнакома, о них расскажу. Повесть "В земле неверных", озаглавившая сборник описывает фиаско экспедиции на планету с романтичным названием "Болото". Впрочем, может у нее есть какое-то другое имя, но земляне между собой зовут так и это довольно точно отображает то, с чем пришлось столкнуться.

Идеальный, по всем прогнозам, мир: разумной жизни нет, но вода и микроэлементы в достатке, обилие эндемиков флоры и фауны, пригодных для одомашнивания и не конфликтующих с человеческим метаболизмом - просто "заходи и живи". На поверку оборачивается кошмаром. Техника отказывает или начинает работать таким образом, что лучше бы отказала, люди пропадают без вести, гибнут, болеют давно забытой землянами цингой, а связь высадившейся на планету группы с материнским кораблем утрачена в первые дни. С очередной партией землян на планету высаживается полукровка Белый Дьявол - канадский индеец с белым отцом из земного XVIII века. Не спрашивайте, как его удалось залучить-заполучить-синтезировать, моего польского не хватило, чтобы понять. Факт - он здесь, с навыками охотника и следопыта, могуч, вонюч и волосюч.

Первое, что делает Следопыт - скальпирует своего патрона. Нет, тот не погибнет, они вместе (а куда деваться), прихватив губернатора Оелику, да, такая вот потешная получилась должность главы администрации Дна Болота, ну или по поговорке "положение хуже губернаторского". Так вот, они отправятся по следам разведчика, который первым высадился на планету и предоставил лучезарный отчет о перспективах колонизации. Чтобы, правильно, замочить гада. месть как последняя радость. А в процессе кое-что выяснится и, в общем, немногие вернулись с поля.

Ziemia Chrystusa круче. Тут экспансия не в космос, но в параллельные миры. Ну, вы знаете теорию параллельных вселенных, сильно отличных от нашего с вами мира или почти не отличающихся. Здесь Дукай не углубляется в дебри с допущениями о разнице физических законов и базовых свойств материи, ограничиваясь разветвлениями в ключевых исторических моментах альтернативной истории: "что было бы, если". Подчиняясь мрачному авторскому юмору, милитаризированная Земля Сталина осуществляет колонизацию прочих пространств посредством процесса, названного катапультированием.

Почему Сталин? Этично ли называть целый мир по имени величайшего преступника против гуманизма? Ну, здесь Советский Союз сумел верно сориентироваться, выступил против гитлеровской Германии в сороковом, Второй Мировой не случилось, а господство нашей с вами родины простерлось до Атлантического океана. И именно этот вариант реальности получил доступ к технологиям межпространственных перемещений. Вот как раз сейчас подавляется партизанская война в безколумбовом мире, где мезоамериканские цивилизации имели возможность эволюционировать, не зная Кортеса.

Все скверно, но по-другому и не бывает. Или бывает? Тут как раз обнаружен новый мир, экология замечательно стабильная, техника неразвитая, вторжение должно бы пройти в режиме блицкрига, но катапультированные мрут как мухи. в проблемную зону с разведывательной миссией командируется кризисный менеджер, прихватив, кроме спецгруппы, еще и шамана. Ну как шамана - сильного эзотерика, человека, сведущего в тонких материях. И это оказывается миром, в котором две тысячи лет назад Иисуса не распяли - то самое Царство Божье.

И как там живется? Да хорошо, в любви и согласии, войн, болезней, страха, преступлений и драм нет. Могут левитировать, владеют телекинезом, телепатией и глоссолалией. Религии в нашем понимании тоже - зачем верить в Бога, если все и так знают, что он есть. Техника на уровне начала XX века, но местным всего хватает, везде следы довольства и труда. Работа в радость, трудятся, чтобы дарить излишки. Не продавать, не обменивать, а дарить, чувствуете разницу? Человек нашего с вами образа мыслей (а в прочих мирах он более-менее одинаков) испытывает острейший когнитивный диссонанс.

Ничего так и не поняв в этом странном мире, кроме того, что принцип "и аз воздам" действует здесь неукоснительно, потому с идеей вторжения даже не стоит пытаться, группа собирается катапультироваться назад, когда утром последнего дня сержант Хо убивает хозяйку приютившего их поместья. Финал классный и совсем в стиле Дукая. За то и люблю.
Некогда был единый мир, где все соединялось в золотых пропорциях. Niegdyś świat był całością i każdy jego element łączył się z wszystkimi innymi w złotych proporcjach.

[Jack Luminous · Rating 4 out of 5]

To jest pewnie najlepszy punkt wyjścia dla każdego, kto by chciał zacząć z Dukajem, ale nie wie od czego zacząć, a "Lód" przecież taki gruby i w ogóle trochę strach na niego patrzeć, nie mówiąc już o czytaniu. Jest w tych opowiadaniach wszystko to, co w Dukaju najlepsze - i najgorsze. Teksty są różne, jedne trochę lepsze, inne trochę gorsze, ale dwa z nich - "Katedra" i, zwłaszcza, "Irrehaare" - to dla mnie ścisła czołówka najlepszych tekstów sf jakie czytałem w ogóle.

[Msr2d2 · Rating 5 out of 5]

Yhhmmm..... Dobre to było!

Zbiór ośmiu opowiadań, w którym wszystkie wciągają czytelnika jak bagno. Osiem odmiennych światów, fantastycznych, a jednak nieprzyzwoicie realnych, przerażająco wiarygodnych. W każdym z nich autor prezentuje jakąś formę starcia pomiędzy człowiekiem a siłą wyższą. Pojedynku wartego poznania, choćby to miała być ostatnia rzecz, jaką się przeczyta.

[Marcin · Rating 4 out of 5]

That is a really good set of stories. A good connection of the, typical for Jacek Dukaj, lack of any explanation of a context to a reader at first with a short story form which doesn't overload with too many characters or relations.
The topic of the stories circulates around the new challenges for the human's fate when embracing unknown cultures, worlds or alternative universes.

[Raph · Rating 5 out of 5]

Wow. Po prostu wow. Bardzo ambitna, świetna, jedna z najlepszych pozycji, jakie w swoich łapkach miałem!

[Piotr Gregorczyk · Rating 5 out of 5]

Great stories. They are all at different levels of complexity. Nevertheless all worth reading.

[Eriszkigal · Rating 5 out of 5]

4,5 gwiazdki za momentami zbyt pokręconą narrację.

[lol I cant reed · Rating 4 out of 5]

git

[Dominika Kajzer · Rating 5 out of 5]

wow.

[suodkaniewinna · Rating 4 out of 5]

Wiara w Boga, chrześcijaństwo ale w kosmosie. Świetne!

[Nela · Rating 3 out of 5]

Ruch generała: dnf
Iacte: 3/5
Irrehaare: 5/5
Muchobójca: 4.5/5
Ziemię Chrystusa: 2/5
Katedra: 3.5/5
Medjugorje: 3/5
In partibus infidelium: 2/5

[Jan S. · Rating 5 out of 5]

Zazdroszczę p. Dukajowi rozmachu intelektualnego, śmiałości wyobraźni, nieskrępowania i umiejętności przełożenia tego na fascynująco ułożone słowa. Niekiedy czyta się trudno. To nie jest lekka lektura. Wymaga wysiłku. Bywa, że nie wiadomo przez 3/4 opowiadania dokąd zmierzamy. A bywa, że i po przeczytaniu nie wiadomo dokąd dotarliśmy. Ale Droga jest niezwykła.

[Cuker · Rating 3 out of 5]

Opowiadania bardzo nierówne - od takich, przez które ciężko przebrnąć, po genialne, na długo zapadające w pamięć. Przykładowe dylematy z opowiadań: co się stanie, jeżeli hipotetyczna rasa obcych przejmie od nas wiarę w chrześcijańskiego Boga, i posiadając znacznie lepsze możliwości techniczne, zacznie ewangelizować inne rasy obcych? Lub co będzie, jeżeli w rzeczywistość wirtualną będzie już można zanurzyć się dla rozrywki, i ktoś postanowi nas tam na siłę zatrzymać, np. haker lub ktoś, kto chce się nas pozbyć z rzeczywistego życia. Dukaj wyobraźnie ma niesamowitą, ale nie czyta się go łatwo.

[Paweł Szczerba · Rating 2 out of 5]

Mam mieszane odczucia. Z jednej strony niektóre pomysły są genialne. Niektóre fragmenty rewelacyjne - dobrze się czyta. Ale z drugiej strony miejscami to są takie gnioty, że aż przykro. Nie wiem, czo o tym myśleć.

[Imbunche · Rating 4 out of 5]

To moje pierwsze spotkanie z twórczością Dukaja, ale zapewne nie ostatnie. Jest to z pewnością zbiór niebanalny, ciekawych pomysłów jest tu sporo, minusem jest dla mnie jednak styl, który momentami naprawdę ciężko się czyta.

[Tomasz Bartczak · Rating 5 out of 5]

Duża porcja niesamowitych światów wykreowanych przez Dukaja

[Grndpa · Rating 3 out of 5]

Chyba najsłabsza książka Dukaja. Pewnie dlatego, że to zbiór opowiadań. Zasadniczo są nawet niezłe, ale daleko im do innych pozycji tego autora.

[Małgorzata Socha · Rating 5 out of 5]

Readnig Dukaj is like sipping fresh honey from the lips of a young god

[Irieid Host · Rating 5 out of 5]

X)p