Jump to ratings and reviews
Rate this book

A Utilidade do Inútil: Manifesto

Rate this book
El oxímoron evocado por el título 'La utilidad de lo inútil' merece una aclaración. La paradójica 'utilidad' a la que me refiero no es la misma en cuyo nombre se consideran inútiles los saberes humanísticos y, más en general, todos los saberes que no producen beneficios. En una acepción muy distinta y mucho más amplia, he querido poner en el centro de mis reflexiones la idea de utilidad de aquellos saberes cuyo valor esencial es del todo ajeno a cualquier finalidad utilitarista. [...] Si dejamos morir lo gratuito, si renunciamos a la fuerza generadora de lo inútil, si escuchamos únicamente el mortífero canto de sirenas que nos impele a perseguir el beneficio, sólo seremos capaces de producir una colectividad enferma y sin memoria que, extraviada, acabará por perder el sentido de sí misma y de la vida. Y en ese momento, cuando la desertificación del espiritu nos haya ya agostado, será en verdad difícil imaginar que el ignorante 'homo sapiens' pueda desempeñar todavía un papel en la tarea de hacer más humana la humanidad. NUCCIO ORDINE "Algunos impenitentes agradecemos a Nuccio Ordine su manifiesto La utilidad de lo inútil en el que repasa las opiniones de filósofos y escritores sobre la importancia de seguir tutelando en escuelas y universidades ese afán de saber y de indagar sin objetivo inmediato práctico en el que tradicionalmente se ha basado la dignitas hominis". Fernando Savater "Un libro necesario… una guía en esta vida adentellada por la crisis, por el ansia de eficiencia, por las quiebras". Roberto Saviano "En medio de este panorama, resulta oportuno que Nuccio Ordine haya publicado un libro en que alaba los saberes tradicionalmente considerados “inútiles” y que llegue, incluso, a darles la vuelta a los conceptos, considerando que los saberes humanísticos son más útiles que los supuestos saberes económicos". Jordi Llovet, El País

204 pages, Paperback

First published January 1, 2013

578 people are currently reading
5973 people want to read

About the author

Nuccio Ordine

38 books125 followers
Nuccio Ordine was an Italian author and philosopher, professor of literature at the University of Calabria. He was one of the world's top experts on Renaissance and the philosopher Giordano Bruno.

Ratings & Reviews

What do you think?
Rate this book

Friends & Following

Create a free account to discover what your friends think of this book!

Community Reviews

5 stars
1,256 (31%)
4 stars
1,585 (39%)
3 stars
912 (22%)
2 stars
235 (5%)
1 star
63 (1%)
Displaying 1 - 30 of 528 reviews
Profile Image for Valeriu Gherghel.
Author 6 books2,021 followers
September 29, 2023
Eseul lui Ordine a avut un succes notabil în Occident (peste 100.000 de exemplare vîndute). Ceea ce nu s-a întîmplat, din păcate, și la noi. Am citit trei recenzii și cam atît. Asta înseamnă că stăm cît se poate de rău cu promovarea. Nici editura nu s-a omorît. La doi ani de la tipărirea cărții în românește, titlul era absent pe Goodreads. Bănuiți cine a fost „librarul”. E păcat, pentru că eseul lui Nuccio Ordine e cel puțin interesant. El pune în discuție, încă o dată, două întrebări esențiale:

1. De ce a inventat omul gratuitățile (un limbaj mult mai bogat decît are nevoie, poezia, arta etc.)?
2. Care este raportul dintre „a fi” și „a avea” (temă inaugurată de filosoful francez Gabriel Marcel, care a scris și o carte cu acest titlu)?

Pentru a răspunde la aceste întrebări, Nuccio Ordine recurge la răspunsurile clasicilor. Clasici pe care nu-i mai citim și de care școlile din toată lumea s-au dispensat de mult. Autorul citează, astfel, fragmente memorabile din: Ovidiu (nimic mai folositor decît nefolositorul), Dante, Boccaccio, Petrarca, Montaigne (nici măcar inutilul nu e inutil), Immanuel Kant (frumosul e ceva ce-mi place fără a-mi stîrni dorința de posesie), Leopardi (de ce n-am publica un ziar inutil?), Théophile Gautier (tot ceea ce e util e urît), Baudelaire (omul util e hidos), Italo Calvino (în cazul omului, gratuitul rămîne fundamental) etc. Cum vedem, clasicii au elogiat inutilul, acea „cunoaștere care nu aduce profit”, ci bucurie.

Pînă la urmă, ce este cu adevărat util? Răspunsul lui Ordine sună așa: „Este util tot ceea ce ne ajută să fim mai buni”.

Două exemple de gesturi inutile, menționate cîndva de Okakura Kakuzō (1862 - 1913), autorul Cărții ceaiului: a) un bărbat culege o floare albastră de pe cîmp și b) i-o dăruiește iubitei.
Profile Image for Mcruz.
229 reviews15 followers
June 26, 2014
creo que este libro es necesario pero no termino de verlo como un ensayo. Nuccio Ordine se diluye entre sus citas que parecen una recopilación aleatoria. Echo en falta una mayor cohesión, un mejor estilo ensayístico. Aunque estoy de acuerdo en lo que propone la reivindicación de los sabores sin utilidad práctica inmediata, el ensayo en sí mismo o como el autor lo llama el manifiesto, me parece enclenque. Faltan un armazón teórico bien construido, un orden y concierto entre las partes, un propósito.
Todo lo contrario en el ensayo de Abraham Flexner la única parte de lectura de este libro que verdaderamente he disfrutado.
Profile Image for Χαρά Ζ..
218 reviews65 followers
December 31, 2016
Why give a flower to someone? It offers nothing and it is completly unnecessary, right? Well, we do it cz we are human beings. We do things that are totally unnecessary but also essential to the way we are made. Troughtout the book we read thoughts, speculations and stories of some of the greatest philosophers, authors and scientists of all history. An amazing, deeply human manifest that speaks against the utilitarianism of everyday life.
Profile Image for Elina.
509 reviews
November 9, 2016
¨Μόνο μια ζωή που ζεις για τους άλλους αξίζει να τη ζεις" Αλβέρτος Αϊνστάιν. Είναι ένα μικρό βιβλιαράκι με πολύ μεγάλη ουσία. Θα πρέπει να το έχουμε πάντα μαζί μας και όταν ξεχνιόμαστε, να του ρίχνουμε τακτικά καμιά ματιά.
Profile Image for Γιώργος Γεωργόπουλος.
213 reviews79 followers
August 16, 2020
Εντελώς άχρηστο βιβλίο για κάποιον που οδηγήθηκε να το αγοράσει ούτως ή άλλως γιατί εκτιμά τη γνώση. Ακόμη και στους πρωτοετείς "ανεπεξέργαστους" φοιτητές που απευθύνεται δεν μπορεί να δώσει κάτι περισσότερο από αυτό που οι ίδιοι εμφορούνται για να το διαβάσουν (αρκεί να το έχουν ανακαλύψει). (Είχα βάλει)Τρία αστέρια γιατί σέβομαι αυτούς που κάτι πήραν από αυτό το βιβλίο και του έδωσαν υψηλή βαθμολογία.
Profile Image for Georgina K. Koutrouditsou.
442 reviews
January 9, 2017
Κριτική μου, μόλις το 2015, για το βιβλίο και την επικείμενη επίσκεψή του στη χώρα μας https://www.academia.edu/30830837/Nuc...


Υπέροχο,απλά!
Σου φτιάχνει το κέφι κάθε κεφάλαιο!
Επιπλέον σου ανοίγει με μοναδικό τρόπο τους αναγνωστικούς σου ορίζοντες,ο άνθρωπος είναι κορυφή!
Ξεχωρίζω ενδεικτικά ένα κομμάτι που με συγκίνησε και ίσως μέσω αυτού κατάλαβα καλύτερα το νόημα των "άχρηστων" σπουδών μας και της έμπνευσης που λάβαμε από "άχρηστους" Δασκάλους:

"Πράγματι, η διδασκαλία ενέχει πάντα μια μορφή αποπλάνησης.Πρόκειται για μια δραστηριότητα που δεν μπορεί να θεωρηθεί επάγγελμα,αλλά που στην ευγενή του μορφή προϋποθέτει μια ειλικρινή έφεση.Ο αληθινός δάσκαλος είναι ένας λειτουργός.
(...)
Μια διδασκαλία κακής ποιότητας είναι μια δολοφονία και μεταφορικώς μια αμαρτία.
Πράγματι ένα κακό μάθημα,μια ρουτινιάρικη παιδαγωγική(..)είναι καταστροφικό.Η αυθεντική συνάντηση μεταξύ ενός δασκάλου και ενός μαθητή δεν μπορεί παρά να πηγάζει από το πάθος και την αγάπη για την γνώση".

Υ.Γ να τονίσουμε ότι οι "άχρηστες" σπουδές σε όλο το κείμενο του Ordine είναι οι Ανθρωπιστικές που με τον μοναδικό ειρωνικό του τρόπο τις κάνει ακαταμάχητες!
Profile Image for Iris ☾ (iriis.dreamer).
485 reviews1,164 followers
October 11, 2023
Si no os ha poseído ya la imperiosa necesidad de leer ensayo, tras leer esta “reseña” (sigo sin sentirme del todo cómoda utilizando esta terminología para algo que es más una evocación de mis sentimientos y pensamientos que una reseña en sí), espero haber alimentado aunque sea mínimamente vuestra ardiente curiosidad y queráis darle una oportunidad a «La utilidad de lo inútil». Dejadme contaros porqué deberíais hacerlo.

Luccio Ordine, explora una realidad que a cualquier amante de la literatura, del arte o de la filosofía, afecta de alguna manera: la inexistente importancia que se le da a lo llamado “inútil”. Se denomina “inútil” a aquello que no ofrece un beneficio económico o material pero sí sirve para cultivar, purificar y liberar la mente, y evitar la deshumanización de la sociedad en pocas palabras.

Eso abarca muchas cosas, entre ellas la literatura. Nuestra amada literatura. ¿Cómo puede alguien encajonarla en el armario de la inutilidad? Es terrible pensar en un mundo dirigido por el materialismo, el poder y por todo lo que conlleve algún resultado provechoso a ojos del comerciante. En este ensayo prevalece el análisis, muchas veces basado en citas de grandes escritores o filósofos que acrecientan esa rabia y dolor por el marginal puesto que le dedica esta sociedad al arte o a la educación. En la actualidad es aún más notorio, ¿cuánto se destina a la cultura?

Estamos ante un libro para subrayar íntegro, no solo por lo inspiradoras que resultan las reflexiones que pone de manifiesto Ordine, también por el gran número de referencias literarias que añadirás a una lista interminable de futuras lecturas. Perderte entre sus páginas es darle un merecido homenaje a la literatura, ser consciente del descorazonador mundo en el que vivimos para intentar seguir con esta maravillosa labor, ya que hablar de libros y seguir fomentando la lectura, es lo mejor que podemos hacer. Leed, leed clásicos y leed a Ordine.
Profile Image for Agapi.
155 reviews105 followers
November 4, 2017
Επιφανειακή ερμηνεία της σύγχρονης πραγματικότητας του δυτικού κόσμου, δυο-τρία λογικά άλματα, ρομαντισμός σαν σε έκθεση τρίτης λυκείου, έλλειψη πολύ βασικών οικονομικών γνώσεων, οριακά λαϊκιστικό ύφος.

Ωραίο αυτό που προσπάθησε να πει, αλλά δεν έπεισε.
Profile Image for Clark Hays.
Author 16 books134 followers
May 17, 2018
Not nearly as useless as I’d hoped, but still well worth the read

Usefulness of the Useless, by Nuccio Ordine — a professor of Literature at University Calabria — is a fun read through the history of some well-known and not so well-known thinkers organized around the topic of uselessness, something near and dear to my heart.

It’s long been my contention that humans, thanks to our ability to cooperate and crowd-source our survival needs (courtesy of empathetic brains and language), have the unique ability to pursue useless activities. And by useless, I mean activities that don’t contribute to the preservation and good health of the individual or the species. Art, creativity, reading for pleasure, ambling, cloud spotting — in other words, all the pleasant, nonessential things that make it so delightful to be a human — are useless in the evolutionary scheme of things. When I stumbled onto this book in the City Lights Bookstore in San Francisco, I thought I had found a kindred spirit ready to defend uselessness as the most triumphant of all the human attributes.

Rather, it is a defense of uselessness as a source for the useful, which was engaging but a bit disappointing. Ordine weaves together snippets of writing about knowledge and usefulness ranging from the ancient Greeks to Gabriel Garcia Marquez, from Petrach to Dante. He builds the case that we need unstructured, unfocused, un-monetized time to think and create and teach and research and pursue science, so that great discoveries can be made and great works of art can be created. His vision is especially cogent for scientists, whose pursuit of knowledge for the sake of acquiring knowledge most readily translates to social good, but also to students who — courtesy of a liberal education (that is, not designed solely to help them in a specific trade) yields more intellectually rounded people able to deliver a greater civic good in whatever their pursuits may be.

All of this seems undeniably true, but to me, it means the opposite of useless — it just means a far longer-term view of what is “useful.”

Still, it was a very enjoyable read. The jumping off point is an essay by Abraham Flexner From 1939 called the Usefulness of Useless Knowledge. Flexner is famous, at least to some, for standardizing the modern medical school curriculum and seeking order out of chaos.

I certainly enjoyed his writing, and his clear command of the greats from across history, especially this lovely sentiment from Baudelaire:

“Commerce is essentially satanic.”

Or this, from Theophile Gautier (whose book I purchased just to read his now famous “Art for Art’s Sake” preface):

“The only truly beautiful things are useless, everything useful is ugly, because it is the expression of a certain need, and man’s needs are ignoble and disgusting, as is his wretched and infirm nature. The most useful place in the home is the toilet.”

Usefulness of the Useless is a charming, timely and important book, and great fun to read, but ultimately I found it far too useful.
Profile Image for Andrea.
68 reviews
March 3, 2014
Lindo como recopilación de citas y referencias a pensadores europeos (y algún estadounidense) de todos los tiempos sobre el tema de los conocimientos humanísticos. Una introducción que puede abrir la puerta a otras lectura. Pero como tal, superficial y poco osada. No me sorprendió en ningún momento y de a ratos sentí que sonaba ya entregado. Me hizo pensar nuevamente en cómo luchar sin caer en la queja y/o sin asumir una posición defensiva.
Profile Image for Elena.
236 reviews115 followers
July 25, 2022
Una ensalada de citas a favor de las Humanidades que no profundiza en nada. Supongo que para quien se crea las mentiras del sistema le pueda servir para abrir un poquito los ojos. Pero los iniciados esperábamos que Ordine se mojase un poco más. Problema mío, seguro, que me esperaba otra cosa.
Profile Image for Violely.
407 reviews124 followers
December 31, 2023
Me encantó este libro, hasta tengo ganas de volver a leerlo. Habla del valor de la literatura y la cultura en un mundo cada vez más utilitario. Destaca lo valioso de la cultura para la formación humana de las personas, que los conocimientos técnicos para nada son lo más valioso cuando no hay un contenido de ser persona que lo sostenga.
Profile Image for Luis.
812 reviews192 followers
July 15, 2018
Nuccio Ordine recopila una gran cantidad de citas y reflexiones acerca del valor de aquellos saberes que no presentan una utilidad práctica. Ante la amenaza de un mundo donde sólo se da valor a lo que proporciona riqueza material, este manifiesto constituye un elogio al vivir desinteresado, a la búsqueda de la verdad sin fatiga y a la belleza de lo inútil.

Está dividido en tres partes: La utilidad inútil de la literatura, La universidad-empresa y Poseer Mata, las cuales hacen un buen panorama de todo lo que es importante hablar aquí, o incluso más. Nos podemos encontrar cómo debería ser una educación integral que forme a una persona, la lucha contra el fanatismo, el sinsentido de verle utilidad a todos los saberes o la persecución absurda de una verdad absoluta.

Y es que este es un libro sobre lo que más debería importarnos: sobre cómo el saber constituye una referencia humana incalculable, que además es de una belleza difícil de concebir y que debería estar antes y por encima que cualquier saber práctico que sólo sirva para sobrevivir. La idea es clara y urgente. Este libro es por tanto savia fresca, muy necesario para llamarnos la atención sobre una idea que tan clara han tenido desde siempre los grandes y muy diversos sabios.

Es sí, un libro breve que lanza dardos muy fugaces. Es un punto de partida de referencias alentadoras que merecen ser leídas, releídas y nunca olvidadas. Por favor, empiecen ya a leerlo
Profile Image for Kurkulis  (Lililasa).
538 reviews104 followers
July 6, 2022
Idejai visas 10 zvaigznes, izpildījumam, khmm, ļoti subjektīvi man kaut kas pietrūka (vai, pareizāk sakot, bija par daudz). Varbūt tāpēc, ka nelietderīgo lietu un padarīšanu burvību biju jau atradusi pirms šī manifesta izlasīšanas.

Ļoti patika grāmatas beigās pievienotā ASV un Kanādas izglītības un medicīnas sistēmu reformatora Abrahama Fleksnera īsā un koncentrētā eseja, kur autors parāda, ka arī eksaktajās zinātnēs ir daudz nelietderīgā lietderīguma.

"Nelietderīgā lietderīgums ir pašas dzīves, radīšanas, mīlestības, iekāres lietderīgums, jo nelietderīgais rada to, kas mums ir visnoderīgākais, to, kas tiek radīts, nemeklējot taisnākos ceļus, necenšoties ietaupīt laiku, nepadodoties sabiedrības izveidotām mirāžām."
Profile Image for Itziar D..
176 reviews91 followers
September 22, 2023
Joyita!!!
En este breve manifiesto, pensadores, escritores, filósofos y poetas de todos los tiempos reflexionan acerca de la importancia de todo aquello que no son bienes materiales, y por tanto podrían considerarse " inútiles" pero en cambio nos acercan hacia lo bello, lo justo, lo verdadero...hacia lo que nos da identidad y nos hace felices. Hacia lo que nos mueve y nos define como personas
El gozo por encima del beneficio material

Un libro que nos invita a la lentitud de leer a poquitos, saboreando, subrayando sin parar y reflexionando lo leído. Para releer mil veces y recomendar sin parar

"lo superfluo es lo necesario"
Profile Image for Maral.
290 reviews70 followers
September 18, 2024
En mi opinión es un libro imprescindible. Nos hace darnos cuenta de que el hacer por hacer sin ninguna meta puede llegar a dar resultados enormes. También nos hace conscientes de la importancia del conocimiento aparentemente inútil que tan denostado está en el presente. Es libro de cabecera por la importante bibliografía que aporta, y por ese apéndice que nos da ese golpe de realidad necesario para ser conscientes de que nada es fruto de una sola persona aunque esté firmada por ella.
El concepto flow no utilizado en el libro pero entendido por mi como el momento en el que te sumerges en algo en cuerpo y alma sin que por ello estés buscando resultado alguno, solamente el disfrute de lo que mas te gusta hacer, es al fin y al cabo el mejor resumen de este libro.
Es necesario parar el ritmo frenético de la vida y pensar en las palabras de este libro.
Muy necesario.
Profile Image for Julio Bernad.
469 reviews175 followers
August 7, 2025
Lejos de mi intención queda criticar la labor intelectual del recientemente fallecido Nuccio Ordine ni las pretensiones que tenía con este libro, pero si yo, que soy un lector que comparte su tesis, a saber, el valor de la literatura y del conocimiento presuntamente inútil en el contexto neoliberal en que nos movemos, no le ha convencido ni emocionado la selección de aforismo de que consta el ensayo, dudo que alguien que está en las antípodas de mis creencias vaya a caer rendida ante la belleza, que no fuerza, del pensamiento de estos intelectuales ilustres. A mi juicio, Ordine cae en el error de muchos humanistas, intentar compartir su pasión a un público que habla un idioma completamente distinto al tuyo. Los aforismos aquí recogidos son perlas de sabiduría, es innegable, pero no suponen un argumento válido para enfrentar un debate, tan solo son un refuerzo intelectual para los ya convencidos. Y yo exigía algo más que fuegos artificiales.

Además, y con esto acabo esta breve reseña, si tengo que creer a pies juntillas el diagnóstico respecto a la salud de las humanidades que la mayoría de intelectuales aquí realizan, tengo que colegir que las humanidades han sido una disciplina en peligro de extinción desde la antigua Grecia, y que si no han desaparecido sea, bien porque en todas las épocas siempre han pertenecido a un reducido nicho de intelectuales, o bien porque en primer lugar nunca han estado amenazadas, ya sea por intrascendencia, ya sea porque el grueso de la población no siente interés ni por las artes ni por la filosofía.
Profile Image for efimeratrama.
151 reviews26 followers
September 20, 2020
Este pequeño libro, pero enorme a la vez, se va directo a los mejores del año, simplemente no tiene parangón. Me atravesó, como si fuera una lanza, me iluminó de golpe la mente, me abrió las puertas del pensamiento y me dijo —Ahora vuela—.
Es un ensayo filosófico que muestra el valor de las supuestas cosas inútiles, un texto tan pero tan necesario para estos tiempos que corren casi como comer. Lo recomiendo muchísimo, y no le teman al ver que es filosófico, porque esto es filosofía contemporánea. Muy recomendado, especialmente para quienes estudian humanidades o les interesan.🤩 😍
Abro mi correo electrónico y ahí está, entre los muchos boletines de cada día. Esta vez es de la Editorial Acantilado con La utilidad de lo inútil: Manifiesto del profesor y filósofo italiano Nuccio Ordine, traducido al castellano por Jordi Bayod. (...) Un libro iluminador, escrito con lenguaje diáfano y cercano, en el que a través de citas de filósofos , artistas y escritores el autor va legitimando su tesis abrumadoramente. Reseña completa»https://www.instagram.com/p/CCjuQE-FZ...
Profile Image for Aida Lopez.
575 reviews96 followers
January 16, 2019
📚Cuando una tiene amigas fantabulosas como que tiene gustos literarios diferentes a los tuyos y te hace recomendaciones...pues pasa esto ...que encuentras una lectura diferente que te hace pensar y replantearte cosas.

📚Une textos de filósofos y escritores con grandes reflexiones .

➕El nexo :como se consideran inútiles desde el saber humanístico hasta descubrimientos científicos en tanto que no produzcan beneficios económicos.

📌Toca temas como los recortes en educación ,bibliotecas,excavaciones arqueológicas....y denuncia las gestiones de gobiernos de las crisis donde sociabilizan la deuda.

🔝La mención a Dickens con “Tiempos difíciles “ y su crítica al utilitarismo y los hechos de “Coketown”.
No es el mejor Dickens,pero es muy recomendable y de lectura “asequible”.(Hago una doble recomendación 😜)
Profile Image for Julio Reyes.
137 reviews21 followers
March 31, 2019
Pasado a superioridad moral. Las estrellas solo por las citas y el trabajo de recopilación.
Profile Image for Sérgio.
111 reviews31 followers
May 20, 2020
“E o papel da filosofia é, precisamente, revelar aos homens a utilidade do inútil ou, se assim quisermos, ensiná-los a distinguir entre um sentido e outro da palavra «útil»”
Pierre Hadot (ORDINE, p. 7)

É este oximoro que dá o mote ao ensaio de Nuccio Ordine. A sua reflexão incide sobre o momento crítico por que as humanidades estão a passar. Num mundo dominado pela ideologia redutora e alienante do neoliberalismo, que pretende subverter a totalidade da vida humana à lógica do lucro assoberbante, as ciências sociais e humanas sofrem um sério subfinanciamento que as está a deixar à beira da ruptura. Por todo o mundo, surgem vozes a defender a sua inutilidade e suposta improdutividade, que em nada contribuirá para a marcha ininterrupta do desenvolvimento humano, alegadamente tecnológico e científico. Outros, mais atrevidos, e com queda para o sensacionalismo mediático, elevam a crítica dessa pretensa improficuidade ao nível da sua erradicação, como Camilo Lourenço, que afirma que “as escolas estão a formar pessoas que não servem para nada” (consultar link nas Referências). Com vista a rebater estas acusações, Ordine pretende sensibilizar-nos para a importância imperecível das humanidades; alertar-nos para os problemas que as assolam; e demonstrar-nos aquilo que temos a aprender com elas.

Pelo menos desde a descrição do luto de Gilgamesh pela morte do seu amigo Enquidu, no Épico de Gilgamesh, escrito acerca de quatro mil anos, obra que marca a concepção, em embrião, da literatura, as humanidades têm servido como ponto de reflexão e autocrítica do Homem e da sociedade. Talvez pelo facto de se tratar de algo tão universal e natural, chegamos hoje ao ponto de questionar a sua própria validade ou importância, tal como não pensamos no ar que respiramos, por ser tão ubíquo, até que, porventura, sejamos privados dele.

Sem humanidades, desta feita com a filosofia à cabeça, não teríamos tido a Revolução Francesa, o evento fundador de toda a contemporaneidade, à qual todas as doutrinas e formulações políticas actuais podem traçar a sua origem. A 15 de Abril de 2019 fomos surpreendidos com o incêndio de Notre-Dame de Paris. Contudo, se Victor Hugo não tivesse escrito Nossa Senhora de Paris, em 1831, alertando para o estado periclitante da catedral, teríamos assistido à sua ruína em meados do século XIX. Se ainda hoje mantemos esta catedral parisiense como um dos mais importantes símbolos medievais europeus, às humanidades o devemos. Bem assim, quando uma boa parte do mundo se deslumbrava com a suposta progressividade do maoísmo e da Revolução Cultural – ao ponto de uma parte das esquerdas se terem deixado enfeitiçar –, um, então, jovem sinólogo, Simon Leys, avisava já para o perigo deste deslumbramento e para as atrocidades em potência contidas neste movimento, que vieram a confirmar-se na íntegra. Uma vez mais, vemos a importância, e a centralidade, para a qual alude Ordine, que as humanidades, como paradigma da reflexão, representam numa sociedade que se quer democrática, livre e autoconsciente.

Com a neoliberalização da economia, a academia não ficou imune a este processo de liberalização económica. Pelo contrário, testemunhamos o aparecimento de verdadeiras “universidades-empresas” e “alunos-clientes”, utilizando as fórmulas de Ordine. Tomando o caso português, a título de exemplo, várias das universidades públicas têm um estatuto legal duplo, desde 2009. Não são já completamente públicas, mas antes “universidades-fundação”, isto é, continuando a receber as subvenções estatais em sede de orçamento de Estado, têm também um estatuto jurídico semiprivado que lhes permite aceder a fundos de investimento privado e a operar contratações ao abrigo do direito privado. Este novo status quo tem-se revelado sobremaneira prejudicial.

A prova-lo está a instituição de um sistema de subcontratação de professores a preço de saldo, sem vínculo com a instituição, contratados ao semestre, com salários miseráveis, onde a precariedade é lei. A isto junta-se a associação de um vasto leque de investigadores a centros de investigação universitários, cuja posição não podia ser mais incerta, pagos com base em bolsas nacionais, e até internacionais, sempre dependentes de uma eventual renovação, que nunca é certa, e que funcionam como parte integrante do corpo docente a tempo inteiro, em tudo, menos no estatuto e no vínculo contratual. A própria redução da universidade à lógica de uma empresa com cotação de mercado gera tremendas desigualdades no financiamento das suas várias faculdades, com as medicinas, engenharias, economias e ciências a captar a maioria dos investimentos, e as letras e as belas artes reduzidas a uma mendicância crónica e asfixiante. São precisamente estas anomalias, resultantes de uma tentativa de fusão do modelo americano de ensino superior, essencialmente privado e neoliberal, com os modelos europeus de ensino análogo, maioritariamente públicos e sociais-democratas, que Ordine não se cansa de denunciar.

Importa não esquecer que uma das primeiras medidas tomadas pelo executivo de Bolsonaro foi precisamente um ataque às humanidades, através do corte de financiamentos estatais. Assim, é possível constatar uma afinidade entre o neoliberalismo e os populismos, que têm colocado em risco a democracia, através da forma perniciosa como ambos tratam das áreas que devem servir como a consciência societária por excelência, uns por pura lógica de merceeiro, de vistas curtas, os outros por cálculo de eliminação de focos de resistência cívica e política.

Neste sentido, e para contrariar estas tendências, Ordine propõe uma reflexão à volta do desejo de posse que impregnou as nossas vidas, que é a base do capitalismo neoliberal. Vivemos numa ilusão de riqueza exponencial e perpétua, e esta ilusão tem prejudicado a nossa concepção de amor, pois concentra as nossas atenções no lado material da vida, e deixa de lado o imaterial. Consequentemente, os objectos têm mais valor do que as pessoas. “Amar para possuir mata o amor” (ORDINE, p. 134), assim resume Nuccio Ordine, pois, na nossa ânsia de possuir, esquecemos o amor, e ficamo-nos pelo seu sucedâneo, abdicamos da essência para ficar apenas com o invólucro. E, porque o amor não é só o amor romântico, mas também o amor desinteressado da verdade, é preciso não esquecer que, “possuir a verdade mata a verdade” (ORDINE, p. 141). A ânsia de posse da verdade leva a uma verdadeira prostituição da sapiência a um ideário utilitário, que é necessariamente redutor, logo infrutífero e estéril, pois o conhecimento nunca será alcançado com base em vistas curtas.

Em contraponto a esta cultura de posse, Ordine opõe uma cultura baseada na gratuitidade, assumindo que não é possível colocar um preço em todas as acções e actividades humanas, não pela sua ausência de valor, mas porque, inúmeras vezes, é o gratuito da vida que tem um valor incalculável, logo inquantificável. Desta forma, à ânsia de posse da verdade, deve opor-se uma curiosidade desinteressada pelo saber, para que o intelecto possa fluir livremente pelo mundo envolvente, e seja capaz de operar o, até então, inoperável, fazendo do impossível de hoje, o possível do futuro.

A título de nota final, a obra termina com a inclusão de um ensaio de Abraham Flexner, “A Utilidade do Saber Inútil”, publicado na Harper’s Magazine, em Outubro de 1939, um inédito em Portugal. O ensaio vale, sobretudo, pela descrição da orgânica e do funcionamento do Institute for Advanced Study (IAS), em Princeton, fundado pelo próprio Flexner em 1930. IAS, esse, capaz de reunir, numa mesma instituição multidisciplinar, físicos como Einstein e Oppenheimer, o matemático e polímata John von Neumann, o matemático e filósofo Kurt Gödel, o arqueólogo Ernst Herzfeld, o historiador Erwin Panofsky, entre vários outros, com vista a um objectivo comum: o exercitar da sua curiosidade desinteressada, sem limites estanques ao conhecimento.

Referências

ORDINE, Nuccio (2018) – A Utilidade do Inútil: Manifesto. Posfácio de Abraham Flexner. Trad. de Margarida Periquito. 3.ª ed. Sta. Mª da Feira: Faktoria K de Livros.

https://www.youtube.com/watch?v=DJzEN... [Consultado a 24-4-2020].
Profile Image for Paul Raud.
Author 7 books37 followers
January 11, 2020
Olgugi, et ma olen Nuccio Ordine laiema eesmärgiga (rõhutada humanitaarteaduste väärtust ka kaasaegses maailmas) täielikult nõus, jäid mind häirima mitu pisemat asja, mis kogu raamatu mu jaoks kuidagi ära rikkusid.

Esiteks ei jää "Kasutu kasulikkust" lugedes mulje mitte originaalsest huvitavast mõttekäigust, vaid pigem fragmentaarsest mustandist, mis toetub suuremas osas mitmete oluliste kultuuritegelaste tsitaatidele ja arvamustele, mida Ordine üldjoontes pelgalt ümber jutustab. Ordine teatud puudujääke kohe alguses ka tunnistab, ent sellest nagu eriti ei piisa. Vahel on need tsitaadid täitsa toredad, aga rohkemat nende kaante vahel justkui polekski.

Teiseks häirib mind aga laiem tendents kaitsta humanitaarteadusi tollesama kasuloogika abil, millel istuvad reaalteadused. "Humanitaarteadused pole kasulikud majanduslikult, aga nad on ikkagi kasulikud, ainult natukene teistmoodi." pole minu meelest kuigi viljakas lähenemine. Kui võtta klassikalise väite, et "Ilukirjanduse lugemine suurendab inimese empaatiavõimet." võiks näiteks välja võluda seisukoha "Heteroarmastusest on kirjutatud palju raamatuid ning neid lugedes võime alati oma empaatiavõimet heteroarmastajate vastu suurendada. Rohkem pole neid aga vaja kirjutada (ja nende kirjutamist rahastada), sest kasu saame juba neist kirjutatutest kätte." Selle järgi tuleks pelgalt neid parimaid kirjutatuid nt rohkem reklaamida ja asi ants.

Ma isiklikult pooldan pigem lähenemist, mis igasugusest kasuloogikast lahti ütleb, ning teatab seejärel, et kuivõrd humanitaarteadused võivad olla kasulikud väga erineval moel (ka viisidel, mida me ei suuda praegu ettegi kujutada), siis on oluline humanitaarteaduste puhul kasulikkusest üldse mitte rääkida. Sedasorti diskursus tõrjub paratamatult eemale mõtteviisid, mis ei näi ühestki otsast kasulikud, kuid seda tegelikult on. Kasulikkusest olulisem on pluralism. Ka ebaoriginaalsed, viljatud mõttekäigud on vajalikud, et kogemata ei vajuks unustusse veidrad ja huvitavad mõtteviisid.

Ülikoolides ja mujal peab mõistagi humanitaarteaduste kasulikkust ikka kaitsma, kuid distsipliinisiseselt võiks mõelda pigem taolise nihke peale.


Abraham Flexneri essee raamatu lõpus suudab omal moel neid vigu vältida. Esiteks toob Flexner küll palju näiteid reaalteadlastest, ent kasutab neid peaasjalikult oma väidete toetuseks. Teiseks ei paista ta ka kasuloogikast niivõrd kinni hoidvat kui Ordine. Särav näide on siinkohal Paul Ehrlichist, keda juhib teaduslikel otsingutel puhas uudishimu. Ma lisaksin siinkohal, et ehkki tema tööl oli "kasulik" järelm, võinuks need uuringud ka vabalt vaid huvitavateks jääda ja väljaspool kasuloogikat väärtuslikud olla.
Profile Image for Meltem Sağlam.
Author 1 book153 followers
October 13, 2021
Türü itibariyle bu kadar kolay okunan, akıcı bir anlatım olacağını hiç tahmin etmemiştim.

Tam da bu dönemde okuma ve içselleştirme ihtiyacımız olan, muhteşem bir metin.
Profile Image for Luisa Ripoll-Alberola.
279 reviews52 followers
April 3, 2023
Después de leer las reseñas de este libro, tengo entendido que a mucha gente no le llega a gustar tanto por su fragmentariedad, por ser un conjunto de citas apenas comentadas, una detrás de otra, una detrás de otra. Pero, desde mi punto de vista, esto es lo más interesante del libro. En sí, el autor no tiene una tesis que sea innovadora ni compleja: es más bien absolutamente sencilla e intuitiva. Lo más enriquecedor del libro no es, pues, su idea central, sino la variación de puntos de vista, la abrumadora cantidad de matices dada por autores repartidos por todas las épocas históricas. Eso es lo más sugerente!

De hecho, si me ha gustado tanto es porque en muchas partes me ha apelado muy directamente. Me descubro a mí misma pensando, más habitualmente de lo que me gustaría, en mi futuro bienestar económico, condicionante que ha jugado un papel importante en muchas de mis decisiones, en la elección de mis estudios por ejemplo (en parte por la educación de mis padres, que son personas acomodadas, que pocas veces aceptan un riesgo). Llegué a una parte del libro en la que la mayoría de las citas confrontaban esta visión del mundo, aburguesada, que me han inculcado:
Es el gozar, no el poseer, lo que nos hace felices. (Montaigne, Ensayos)
La riqueza y el poder, en definitiva, generan sobre todo falsas ilusiones. Lo recuerda con elocuencia también Séneca, en sus Cartas a Lucilio, evocando la metáfora del teatro del mundo. (...)
«Ninguno de estos personajes que ves ataviados con púrpura es feliz, no más que aquellos actores a quienes la pieza teatral asigna los distintivos del cetro y la clámide en la representación. En presencia del público caminan engreídos sobre sus contornos; tan pronto salen de la escena y se descalzan vuelven a su talla normal. Ninguno de sus individuos, a los que riqueza y cargos sitúan a un nivel superior, es grande.»
Esta es la razón por la que una obra entera de Leon Battista Alberti —De las ventajas y desventajas de las letras (De commodis litterarum atque incommodis) versa sobre la necesidad de consagrar la vida al estudio de las letras para seguir, lejos de cualquier lógica ligada al lucro, el camino de la virtud.
Según estas citas, en resumen: me preocupo demasiado por lo que no me hace feliz. Es imposible no dedicar una parte de nuestro cerebro a pensar en la economía en un mundo que lo capitaliza todo (tal y como es una condición necesaria para cubrir ciertas necesidades mínimas), pero el futuro, que será quizá más precario que el futuro de mis padres, será generalizado, será mío, significará renunciar a ciertas comodidades, y sinceramente no pasará nada, porque
toda conquista es siempre provisional y precaria y está expuesta a la pérdida.
No pasará nada porque al final es a las artes a lo que uno se tiene que dedicar para ser feliz, a lo que yo en definitiva quiero dedicarme en cuerpo y alma (si no profesionalmente, sí dedicarle más espacio pensante que a mis condiciones circunstanciales de habitar el mundo).

Llevo también unos meses en los que pienso mucho en mi futuro. Me he dado cuenta de que tengo la vocación de doctorarme, y mi nota media del grado no me va a facilitar entrar a competir por ninguna beca estatal, así que es un deseo postergado a un futuro indefinido. Esto me provoca muchísima insatisfacción, pero leer sobre esta dedicación preferencial hacia las artes y hacia lo inútil me ha sido curativo. Al final, el último reducto de libertad siempre será el tiempo libre, y siempre podré dedicar momentos a aquello que me eleve más allá de mi vida, más allá de mi yo, para vivir más en mi vida y más en mí misma. Así quiero vivir.

Cita final:
Abandonar la pretensión de poseer, saber convivir con el riesgo de la pérdida significa aceptar la fragilidad y la precariedad del amor. Significa renunciar a la ilusión de una garantía de indisolubilidad del vínculo amoroso, tomando nota de las relaciones humanas, con los límites y las imperfecciones que las caracterizan, no pueden prescindir de la opacidad, de las zonas de sombra, de la incertidumbre. Este es el motivo por el cual cuando se busca la total transparencia y la verdad absoluta en el amor se termina por destruirlo, se termina por ahogarlo en un abrazo mortal.
Profile Image for Álvaro Ibáñez Pérez Fajardo.
86 reviews9 followers
June 3, 2022

No hay signo más evidente de sabiduría que el saber rodearse de personas más inteligentes que tú. En primer lugar, porque evidencia la capacidad de filtrar de entre todo el mundo a aquellos que te pueden aportar. Y en segundo lugar, porque denota que ese alguien tiene la humildad suficiente para apartarse y dejar hablar al resto. Ese ejercicio ha hecho Nuccio Ordino en ‘La utilidad de lo inútil’. Y le ha salido maravillosamente bien.

El catedrático italiano reúne a las mejores mentes de la filosofía para ponerlas al servicio de un pensamiento común: la inestimable importancia del saber como fin último, y en concreto, de los saberes humanísticos. Pero aunque Ordino propone la idea inicial, las diferentes voces de los filósofos son las que se cruzan y establecen el diálogo. El escritor, más que como autor, ejerce como una suerte de maestro de ceremonias que va ordenando a sus invitados para que se solapen ordenadamente.

Y de esa fiesta de mentes prodigiosas emerge un ataque frontal al utilitarismo y una defensa a ultranza del saber por el placer. En un mundo cada vez más tendente hacia la producción eficiente, que aplasta cualquier tentativa de salir de la cadena de montaje, la curiosidad por lo ‘inútil’ se blande como un arma. Una espada que debe usarse sabiamente, pero sin descanso.

No me gusta usar esta categoría a la ligera, pero ‘La utilidad de lo inútil’ cambia vidas. Al menos, ha cambiado la mía.
Profile Image for Xenia Germeni.
336 reviews41 followers
March 27, 2016
Δυνατό και άρτιο..Ο Ordine χρησιμοποιώντας τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία ως μεθοδολιγικό εργαλείο μας οδηγεί στην αποδόμηση και αποκωδικοποίηση του μετα-μοντερνου κόσμου και των αρνητικών επιπτώσεων του στην καθημερινότητά μας. Θέση σημαντική ωστόσο, σ'αυτο τον χρηστικό οδηγό επιβίωσης στη μετα-μοντερνα ζουγκλα, φέρει το κείμενο του Flexner -στο παράρτημα του βιβλιου. Ο Flexner (καθηγητης ιατρικής) μας δείχνει τον τρόπο να κατανοήσουμε -μεσα από παραδείγματα των φυσικών επιστημών- πως να αξιοποιήσουμε και να μην πεταξουμε οτιδηποτε θεωρουμε με την ευρυτερη εννοια άχρηστο..ο Ordine (καθηγητης λογοτεχνιας) προερχομενος από το χωρο των ανθρωπιστικών επιστημών, με ευφυή τρόπο εφαρμοζει τα εργαλεια των φυσικών επιστημών στις επιστημες του ανθρωπου για να βγαλει ενα συμπερασμα που τελικα αφορα ολοκληρη την ανθρωποτητα και τον τρόπο που σκεφτεται και αντιλαμβανεται το καθημερινο, το αχρηστο, το δεδομενο...Ο αναγνωστης επανερχεται πολλες φορες!
Profile Image for Elio.
63 reviews1 follower
November 2, 2021
Es una interesante antología de textos en defensa de los saberes inútiles y lo recomiendo mucho como fuente de citas sobre este tema y de inspiración para luchar por las humanidades. Sin embargo, como obra no me convence mucho. La exégesis de los fragmentos que cita deja muchísimo que desear y, sobre todo, cuando critica la sociedad actual y su utilitarismo le falta profundidad de análisis (análisis... de clase, sí) y le sobra fatalismo. Esta no será la última generación de clasicistas, pero para salvar las humanidades tenemos que acabar con el capitalismo, y eso parece escapársele a Nuccio Ordine, o al menos no quiere decirlo.
Displaying 1 - 30 of 528 reviews

Join the discussion

Can't find what you're looking for?

Get help and learn more about the design.