What do you think?
Rate this book
Những ngã tư và những cột đèn
"Tôi qua ngã tư Cửa Nam. Ngã tư Cửa Nam đầy khói. Để không thể đếm bao nhiêu nốt chân trên ngã tư. Ai đếm bao nhiêu nốt chân khôn dại. Bao nhiêu nốt chân vui buồn? Ai đếm những ngã tư đời láo nháo nốt chân. Láo nháo cột đèn láo nháo đèn? Đời tôi đã rẽ rồi. Như đã hạ nước cờ không sao đi lại được. Nhưng tại sao tôi cứ ám ảnh: cái ngã tư tại sao ấy. Tôi quên không được. Đi đi không được. Tôi ngồi bệt lề đường. Tôi là đàn ông: tôi không đau khổ. Nhưng tôi muốn khóc. Tôi là đàn ông: Tôi không khóc. Nhưng tôi đau khổ lắm. Tôi ngồi bệt mà nhìn láo nháo cột đèn. Láo nháo khói. Láo nháo hàng cây bên đường lá rụng. Tôi nghe gà gáy te te nội thành. Chỗ tôi ngồi không xa có vườn hoa Canh Nông. Tôi lảo đảo dậy: tôi đi tìm vườn hoa Canh Nông. Tôi vào vườn hoa. Tôi ngồi ghế đá. Ghế đá lạnh. Gà gáy te te. Phố bắt đầu mất khói. Vườn hoa cũng bắt đầu hết khói. Là rạng đông rồi. Tôi không mệt. Buồn ngủ cũng không. Tôi đã nói rồi: tôi đi thấu sáng. Bây giờ tôi ngồi. Cùng với rạng đông. Trong một vườn hoa."
376 pages, Paperback
First published January 1, 2010
103 people are currently reading
1451 people want to read
About the author
Trần Dần
11 books146 followersTrần Dần tên thật là Trần Văn Dần, là nhà thơ, nhà văn Việt Nam. Ông được đánh giá là người cách tân trong thơ cả về hình thức (với lối thơ bậc thang) lẫn tư tưởng (đa diện, triết lý...)
Tác phẩm:
Chiều mưa trước cửa (Thơ - 1943);
Hồn xanh dị kỳ (Thơ - 1944);
Người người lớp lớp (Truyện dài - 1954);
Nhất định thắng (Thơ - 1956);
Cách mạng tháng Tám (1956);
Đêm núm sen (Tiểu thuyết - 1961, chưa xuất bản);
Jờ Joạcx (Thơ - 1963, xuất bản di cảo);
Những ngã tư và những cột đèn (Tiểu thuyết - 1964, xuất bản năm 2011);
Một ngày cẩm phả (Tiểu thuyết - 1965, chưa xuất bản);
Con trắng (Thơ - hồi ký - 1967);
177 cảnh (Hùng ca lụa - 1968);
Động đất tâm thần (Nhật ký - thơ - 1974);
Thơ không lời - Mây không lời (Thơ - họa - 1978);
Bộ tam Thiên Thanh - 77 - Ngày ngày (1979);
Bộ tam 36 - Thở dài - Tư Mã zâng sao (1980);
Thơ mini (1988);
Bài thơ Việt Bắc (Trường ca - Viết năm 1957, xuất bản năm 1990);
Cổng tình (Thơ - tiểu thuyết - Viết năm 1959 - 1960, xuất bản năm 1994);
Mùa sạch (Thơ - Viết năm 1964, xuất bản năm 1998);
Trần Dần - Thơ (2008 - Giải Thành tựu trọn đời của Hội Nhà văn Hà Nội).
Tác phẩm:
Chiều mưa trước cửa (Thơ - 1943);
Hồn xanh dị kỳ (Thơ - 1944);
Người người lớp lớp (Truyện dài - 1954);
Nhất định thắng (Thơ - 1956);
Cách mạng tháng Tám (1956);
Đêm núm sen (Tiểu thuyết - 1961, chưa xuất bản);
Jờ Joạcx (Thơ - 1963, xuất bản di cảo);
Những ngã tư và những cột đèn (Tiểu thuyết - 1964, xuất bản năm 2011);
Một ngày cẩm phả (Tiểu thuyết - 1965, chưa xuất bản);
Con trắng (Thơ - hồi ký - 1967);
177 cảnh (Hùng ca lụa - 1968);
Động đất tâm thần (Nhật ký - thơ - 1974);
Thơ không lời - Mây không lời (Thơ - họa - 1978);
Bộ tam Thiên Thanh - 77 - Ngày ngày (1979);
Bộ tam 36 - Thở dài - Tư Mã zâng sao (1980);
Thơ mini (1988);
Bài thơ Việt Bắc (Trường ca - Viết năm 1957, xuất bản năm 1990);
Cổng tình (Thơ - tiểu thuyết - Viết năm 1959 - 1960, xuất bản năm 1994);
Mùa sạch (Thơ - Viết năm 1964, xuất bản năm 1998);
Trần Dần - Thơ (2008 - Giải Thành tựu trọn đời của Hội Nhà văn Hà Nội).
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 183 reviews
November 6, 2022
Đọc 2 lần cách nhau 7 năm có 2 cảm nhận khác nhau.
August 9, 2012
Truman Capote xuất bản Máu lạnh năm 1965 và trở nên nổi tiếng với tác phẩm này. Trần Dần hoàn thành Những ngã tư và những cột đèn sau đó một năm, năm 1966. Cả hai cuốn sách đều được viết lại từ những câu chuyện có thật. Nếu như xem Máu lạnh là một đỉnh cao của chương phi hư cấu của Mĩ, thì tác phẩm kia của Trần Dần, tôi nghĩ cũng phải ở một vị thế tương tự.
Tôi thấy hai tác phẩm có nhiều nét rất giống nhau. Không chỉ ở khía cạnh sự thật, cả hai đều có một kết cấu kiểu phi tuyến tính về thời gian. Câu chuyện không được kể theo kiểu trình tự, mà bay nhảy từ khoảng thời gian này qua khoảng thời gian khác, từ nhân vật này sang nhân vật khác, qua các hồi tưởng và những mảnh kí ức rời rạc. Thứ nữa, cả hai cuốn sách đều viết về những con người bị tội lỗi, sự yếu hèn và tự ti ám ảnh. Nếu như Perry và Dick tự do di chuyển nỗi sợ hãi tội lỗi của mình trong một không gian rộng lớn, thì Dưỡng của Trần Dần lại di chuyển sự tự ti, trong chính tâm hồn và khối óc của mình. Xét về khía cạnh nào đó, Dưỡng có vẻ "khỏe" hơn vì tội lỗi của anh không đáng sợ bằng (dĩ nhiên chẳng thể bằng tội sát nhân trong Máu Lạnh), nhưng nếu nhìn kĩ, chưa biết sự ám ảnh của ai nặng nề hơn, Dưỡng hay Dick và Perry.
Nếu như để tâm so sánh độ phức tạp giữa hai tác phẩm, có lẽ Những ngã tư và những cột đèn của Trần Dần không bằng. Tôi nghĩ không bằng, vì bản thân Dưỡng đã là một người bình thường rồi, không giống như hai kẻ sát nhân kia. Nhưng cái phức tạp của Dưỡng là cái phức tạp của "chúng ta", tức, những người bình thường. Người đọc sẽ cảm thấy mình, khi, phải lựa chọn giữa đúng và sai, giữa dối trá và thật thà, nghi ngờ và tin tưởng, giống như Dưỡng vậy. Và khi đi đến hết cuốn sách, bản thân tôi cũng không tin là lựa chọn của Dưỡng là đúng. Có điều, quan trọng là anh đã lựa chọn, đã đi đúng đường nơi "những ngã tư" dù có đôi khi "những cột đèn" tù mù kia không sáng.
Cá nhân tôi thấy thích cả hai tác phẩm, một của Truman Capote, một của Trần Dần. Vì một lẽ đọc chúng khá là hấp dẫn. Cả hai cuốn sách đều thực tế, dồn dập, kích thích sự tò mò nhưng vẫn xen kẽ những đoạn, những câu khiến bản thân tôi phải suy nghĩ. Riêng Những ngã tư và những cột đèn, tôi nghĩ mình không hiểu được toàn bộ, nhưng một tí chút triết lý thì có nắm được, nghĩ cũng vui.
Mà tôi nói chơi đấy thôi, vì thực chất đem hai tác phẩm này so sánh nhau thế này rất chi là khập khiễng. Vui thôi nhé :)
Tôi thấy hai tác phẩm có nhiều nét rất giống nhau. Không chỉ ở khía cạnh sự thật, cả hai đều có một kết cấu kiểu phi tuyến tính về thời gian. Câu chuyện không được kể theo kiểu trình tự, mà bay nhảy từ khoảng thời gian này qua khoảng thời gian khác, từ nhân vật này sang nhân vật khác, qua các hồi tưởng và những mảnh kí ức rời rạc. Thứ nữa, cả hai cuốn sách đều viết về những con người bị tội lỗi, sự yếu hèn và tự ti ám ảnh. Nếu như Perry và Dick tự do di chuyển nỗi sợ hãi tội lỗi của mình trong một không gian rộng lớn, thì Dưỡng của Trần Dần lại di chuyển sự tự ti, trong chính tâm hồn và khối óc của mình. Xét về khía cạnh nào đó, Dưỡng có vẻ "khỏe" hơn vì tội lỗi của anh không đáng sợ bằng (dĩ nhiên chẳng thể bằng tội sát nhân trong Máu Lạnh), nhưng nếu nhìn kĩ, chưa biết sự ám ảnh của ai nặng nề hơn, Dưỡng hay Dick và Perry.
Nếu như để tâm so sánh độ phức tạp giữa hai tác phẩm, có lẽ Những ngã tư và những cột đèn của Trần Dần không bằng. Tôi nghĩ không bằng, vì bản thân Dưỡng đã là một người bình thường rồi, không giống như hai kẻ sát nhân kia. Nhưng cái phức tạp của Dưỡng là cái phức tạp của "chúng ta", tức, những người bình thường. Người đọc sẽ cảm thấy mình, khi, phải lựa chọn giữa đúng và sai, giữa dối trá và thật thà, nghi ngờ và tin tưởng, giống như Dưỡng vậy. Và khi đi đến hết cuốn sách, bản thân tôi cũng không tin là lựa chọn của Dưỡng là đúng. Có điều, quan trọng là anh đã lựa chọn, đã đi đúng đường nơi "những ngã tư" dù có đôi khi "những cột đèn" tù mù kia không sáng.
Cá nhân tôi thấy thích cả hai tác phẩm, một của Truman Capote, một của Trần Dần. Vì một lẽ đọc chúng khá là hấp dẫn. Cả hai cuốn sách đều thực tế, dồn dập, kích thích sự tò mò nhưng vẫn xen kẽ những đoạn, những câu khiến bản thân tôi phải suy nghĩ. Riêng Những ngã tư và những cột đèn, tôi nghĩ mình không hiểu được toàn bộ, nhưng một tí chút triết lý thì có nắm được, nghĩ cũng vui.
Mà tôi nói chơi đấy thôi, vì thực chất đem hai tác phẩm này so sánh nhau thế này rất chi là khập khiễng. Vui thôi nhé :)
June 11, 2017
Chưa một cuốn sách của tác giả Việt Nam nào, làm tôi sững sờ đến vậy. Lần đọc thứ 2 cách lần đọc thứ nhất 5 năm, đủ để tôi nhìn thấy rất nhiều thứ xa xăm.
Có nhiều điều tôi muốn nói về Ngã Tư Cột Đèn. Tôi sẽ dành cho cuốn sách một dịp để viết nó trang trọng.
Nhưng yêu Tiếng Việt, đọc nó, bạn sẽ thấy mình chỉ là đứa học trò.
Người cảm được nó, sẽ thấy nó thấm đẫm tinh thần và hơi thở một thời. Người không cảm được cuốn này, sẽ vứt nó ngay sau trang đầu tiên.
Bao nhiêu bài phê bình, Trần Dần ko cần đọc. Bởi ông là một trong những tượng đài, cả về viết, về dịch của nước nhà.
Có nhiều điều tôi muốn nói về Ngã Tư Cột Đèn. Tôi sẽ dành cho cuốn sách một dịp để viết nó trang trọng.
Nhưng yêu Tiếng Việt, đọc nó, bạn sẽ thấy mình chỉ là đứa học trò.
Người cảm được nó, sẽ thấy nó thấm đẫm tinh thần và hơi thở một thời. Người không cảm được cuốn này, sẽ vứt nó ngay sau trang đầu tiên.
Bao nhiêu bài phê bình, Trần Dần ko cần đọc. Bởi ông là một trong những tượng đài, cả về viết, về dịch của nước nhà.
September 20, 2012
Tôi sửng sốt với cuốn tiểu thuyết này, bởi không ngờ Trần Dần hiện đại đến thế. Những cái gọi là hiện đại, hậu hiện đại mà nhiều anh chị văn sĩ ngày nay hay đánh đu theo thì ông đã thử nghiệm thành công từ gần nửa thế kỷ trước rồi. Có nhiều người đi sâu vào phân tính thủ pháp trinh thám, phản gián của Những Ngã Tư và Những Cột Đèn, nhưng tôi thích coi đó như một cuốn tiểu thuyết tâm lý được đẽo tạc công phu và táo bạo. Có quá nhiều đoạn triết lý về cuộc đời, tình yêu, chiến tranh và thân phận con người đẹp như thơ mà tôi không thể trích ra được, vì câu nào cũng xứng đáng được dẫn.
Toàn bộ cuốn tiểu thuyết chỉ diễn ra trong một khoảng thời gian ngắn khi quân Việt Minh về tiếp quản thủ đô. Một chương ngắn trong cuộc đời của anh ngụy binh Dưỡng nhưng bạt ngàn những bước ngoặt, cạm bẫy, hiểm nguy, trăn trở, phản trắc, vỡ mộng và ai oán. Những tình bạn, tình yêu và cuộc đời đi qua chiến tranh đẫm máu, đi qua hòa bình, rồi lại rơi vào chiến tranh tâm lý, có còn nguyên vẹn?
Toàn bộ cuốn tiểu thuyết chỉ diễn ra trong một khoảng thời gian ngắn khi quân Việt Minh về tiếp quản thủ đô. Một chương ngắn trong cuộc đời của anh ngụy binh Dưỡng nhưng bạt ngàn những bước ngoặt, cạm bẫy, hiểm nguy, trăn trở, phản trắc, vỡ mộng và ai oán. Những tình bạn, tình yêu và cuộc đời đi qua chiến tranh đẫm máu, đi qua hòa bình, rồi lại rơi vào chiến tranh tâm lý, có còn nguyên vẹn?
June 19, 2014
Hề hề, mãi mới có sách trong tay.
Đọc xong trang thứ 2, tôi đoán chắc cái mà Trần Dần đọc đâu đó về quá khứ hiện tại tương lai là của ai viết về khái niệm thời gian mà Aristotle đã từng bàn rồi. Cái này kinh điển quá, lắm sách viết.
Đọc thêm tầm chục trang nữa, tôi nghĩ bụng, sao có gì từa tựa "The garden of forking paths" của Jorge Luis Borges thế?
Thú phết, nó làm tôi quay cuồng với những ngã tư và những cột đèn. Những lựa chọn và không có lựa chọn. Chỗ nào cũng là ngã tư, hay chẳng chỗ nào là ngã tư, vì dù sao ta cũng chẳng thể khống chế?
Cái hay cũng ở đoạn nghĩ xem đoạn viết nào nhạy cảm, đoạn nào không, đoạn nào í Trần Dần thế thật, đoạn nào nói đểu tí, đoạn nào có í tứ khác hay chăng mà bị lấp mất. Chị bạn bảo tôi rằng chị nghi ngờ sách cũng đã bị biên tập lại rồi, khiến tôi càng nghi tợn. Nghi xong bật cười ha hả. Cái sự ngờ nó lan ra cả độc giả với tác phẩm, với tác giả, với người biên tập, với nhà xuất bản. Khốn. Vì sao? He he, chắc chúng ta đều biết. Nhưng mà không, tôi chả đổ tại thời thế. Thời nào chả thế, xã hội nào chả thế, riêng gì ai, riêng gì nơi đâu.
Còn nếu đọc cuốn này mà chỉ xét về tính trinh thám thì chết dở. Nó chả bõ. Xét về mặt triết lí, cũng hay đấy, nhưng cũng chưa đủ làm tôi say sưa. Xét về mặt nghệ thuật, nó ám thế chứ. Cứ đọc cái review này thì biết, tôi bị Dưỡng ám mất rồi. Chả hiểu tác giả nắn nót từng câu văn, nét chữ, từng giấu chấm phẩy, từng chữ "i" như thế, có bị ám lâu không? Mà xét về mặt hiện thực với, ối dời, xem lại đoạn văn ngay phía trên. Tôi chịu. Hiện thực làm qué gì tồn tại.
Đọc xong trang thứ 2, tôi đoán chắc cái mà Trần Dần đọc đâu đó về quá khứ hiện tại tương lai là của ai viết về khái niệm thời gian mà Aristotle đã từng bàn rồi. Cái này kinh điển quá, lắm sách viết.
Đọc thêm tầm chục trang nữa, tôi nghĩ bụng, sao có gì từa tựa "The garden of forking paths" của Jorge Luis Borges thế?
Thú phết, nó làm tôi quay cuồng với những ngã tư và những cột đèn. Những lựa chọn và không có lựa chọn. Chỗ nào cũng là ngã tư, hay chẳng chỗ nào là ngã tư, vì dù sao ta cũng chẳng thể khống chế?
Cái hay cũng ở đoạn nghĩ xem đoạn viết nào nhạy cảm, đoạn nào không, đoạn nào í Trần Dần thế thật, đoạn nào nói đểu tí, đoạn nào có í tứ khác hay chăng mà bị lấp mất. Chị bạn bảo tôi rằng chị nghi ngờ sách cũng đã bị biên tập lại rồi, khiến tôi càng nghi tợn. Nghi xong bật cười ha hả. Cái sự ngờ nó lan ra cả độc giả với tác phẩm, với tác giả, với người biên tập, với nhà xuất bản. Khốn. Vì sao? He he, chắc chúng ta đều biết. Nhưng mà không, tôi chả đổ tại thời thế. Thời nào chả thế, xã hội nào chả thế, riêng gì ai, riêng gì nơi đâu.
Còn nếu đọc cuốn này mà chỉ xét về tính trinh thám thì chết dở. Nó chả bõ. Xét về mặt triết lí, cũng hay đấy, nhưng cũng chưa đủ làm tôi say sưa. Xét về mặt nghệ thuật, nó ám thế chứ. Cứ đọc cái review này thì biết, tôi bị Dưỡng ám mất rồi. Chả hiểu tác giả nắn nót từng câu văn, nét chữ, từng giấu chấm phẩy, từng chữ "i" như thế, có bị ám lâu không? Mà xét về mặt hiện thực với, ối dời, xem lại đoạn văn ngay phía trên. Tôi chịu. Hiện thực làm qué gì tồn tại.
August 18, 2013
Giá mà có cái ba sao rưỡi. Cháu không quá thích cuốn này để cho bác bốn sao, nhưng cho ba sao cùng với Thương nhớ 12 thì thật bất công với bác. Giờ sao, phụ cháu hay phụ bác đây? Cháu mà hạ Vũ Bằng xuống hai sao, thì lại bằng Phan Việt, thế thì bất công với bác Bằng, mà hạ chị Việt xuống thì lại ngang bà Hảo, thế thì rồ. Mệt quá các bác ơi.
July 14, 2019
Nếu được, tôi sẽ đặt cuốn này 6,7,8,9,10 sao, tuỳ cái mức cao nhất người ta cho phép, và ở đây thì, mức cho phép là 5.
Cuốn sách này đặc biệt, đầu tiên là ở giọng văn và lời văn của nó. Những trang đầu tiên (hoặc có thể tới mức nửa đầu cuốn sách) khá khó đọc, vì tác giả đặt vào mỗi câu văn hàng loạt dấu phẩy, phẩy ở mọi nơi mọi chỗ, phẩy có khi ngang tàn chen vào giữa một cụm từ hay một ý văn. Tôi đã phát rồ với những dấu phẩy, vì nó làm tôi không tập trung nổi, có chúng, câu văn như đứt đoạn, ý tứ như gãy khúc. Nhưng rồi, khi quen đi và khi cao trào được đẩy lên thì hoá ra những dấu phẩy tưởng “vô tội vạ” lại là thành phần thiết yếu tạo nên bầu không huyễn hoặc nhưng đầy kịch tính của câu chuyện. Rồi, tôi nhận ra những dấu phẩy được dùng thực táo bạo và tinh tế, những dấu phẩy làm cho cuốn sách mang màu sắc cá nhân - vừa riêng của tác giả, vừa đặc tả tâm lý nhân vật, đặc tả cái rối rắm và gãy đoạn của suy nghĩ trong lòng nhân vật khi cách mà tác giả để nhân vật kể câu chuyện này là thông qua hình thức một cuốn nhật ký. Thế thì, tâm tư và suy nghĩ của một con người thì đứt đoạn và gãy khúc là đúng rồi!
Cuốn sách này đặc biệt, thứ nữa là ở cách tác giả khéo léo đan cài những chi tiết và ngay cả khi kết thúc rồi, độc giả có được đáp án rồi, tác giả vẫn phải thả vào đó một đôi câu, cộng thêm vài câu khác nữa trước đó, để độc giả tự đặt câu hỏi với chính đáp án mình có được. Và vì thế, tôi rất thích mặt trinh thám này của cuốn sách.
Nói mặt trinh thám, nghĩa là cuốn sách này có nhiều mặt. Cuốn sách, thông qua một câu chuyện cá nhân, một câu chuyện trinh thám để phản ánh đời, phản ánh thế sự. Nó cũng không thiếu những triết lý triết học đầy lắt léo. Nhưng, người đọc cũng hoàn toàn có thể thưởng thức cuốn sách như một cuốn văn chương đẹp, vì, phải nhắc thêm lần nữa, một khi đã quen với những dấu phẩy thì tôi có cảm giác mình đang đọc những vần thơ rất tinh tế. Những đoạn tả cảnh đẹp lắm, tả tâm tư cũng uyển chuyển không kém.
Đêm Núm Sen làm tôi mê đi trong một cuộc phiêu du viễn tương thì Những ngã tư và những cột đèn làm tôi thích thú say mê với một cuộc rượt đuổi trinh thám. Nhưng ở cả hai, tôi đều trầm trồ và ngưỡng mộ thuật dùng tiếng Việt tài tình của nhà văn Trần Dần. Hoá ra, tiếng Việt có thể đầy uy lực đến thế!
Cuốn sách này đặc biệt, đầu tiên là ở giọng văn và lời văn của nó. Những trang đầu tiên (hoặc có thể tới mức nửa đầu cuốn sách) khá khó đọc, vì tác giả đặt vào mỗi câu văn hàng loạt dấu phẩy, phẩy ở mọi nơi mọi chỗ, phẩy có khi ngang tàn chen vào giữa một cụm từ hay một ý văn. Tôi đã phát rồ với những dấu phẩy, vì nó làm tôi không tập trung nổi, có chúng, câu văn như đứt đoạn, ý tứ như gãy khúc. Nhưng rồi, khi quen đi và khi cao trào được đẩy lên thì hoá ra những dấu phẩy tưởng “vô tội vạ” lại là thành phần thiết yếu tạo nên bầu không huyễn hoặc nhưng đầy kịch tính của câu chuyện. Rồi, tôi nhận ra những dấu phẩy được dùng thực táo bạo và tinh tế, những dấu phẩy làm cho cuốn sách mang màu sắc cá nhân - vừa riêng của tác giả, vừa đặc tả tâm lý nhân vật, đặc tả cái rối rắm và gãy đoạn của suy nghĩ trong lòng nhân vật khi cách mà tác giả để nhân vật kể câu chuyện này là thông qua hình thức một cuốn nhật ký. Thế thì, tâm tư và suy nghĩ của một con người thì đứt đoạn và gãy khúc là đúng rồi!
Cuốn sách này đặc biệt, thứ nữa là ở cách tác giả khéo léo đan cài những chi tiết và ngay cả khi kết thúc rồi, độc giả có được đáp án rồi, tác giả vẫn phải thả vào đó một đôi câu, cộng thêm vài câu khác nữa trước đó, để độc giả tự đặt câu hỏi với chính đáp án mình có được. Và vì thế, tôi rất thích mặt trinh thám này của cuốn sách.
Nói mặt trinh thám, nghĩa là cuốn sách này có nhiều mặt. Cuốn sách, thông qua một câu chuyện cá nhân, một câu chuyện trinh thám để phản ánh đời, phản ánh thế sự. Nó cũng không thiếu những triết lý triết học đầy lắt léo. Nhưng, người đọc cũng hoàn toàn có thể thưởng thức cuốn sách như một cuốn văn chương đẹp, vì, phải nhắc thêm lần nữa, một khi đã quen với những dấu phẩy thì tôi có cảm giác mình đang đọc những vần thơ rất tinh tế. Những đoạn tả cảnh đẹp lắm, tả tâm tư cũng uyển chuyển không kém.
Đêm Núm Sen làm tôi mê đi trong một cuộc phiêu du viễn tương thì Những ngã tư và những cột đèn làm tôi thích thú say mê với một cuộc rượt đuổi trinh thám. Nhưng ở cả hai, tôi đều trầm trồ và ngưỡng mộ thuật dùng tiếng Việt tài tình của nhà văn Trần Dần. Hoá ra, tiếng Việt có thể đầy uy lực đến thế!
February 17, 2016
Trần Dần à Trần Dần. Ông có một tầm vóc không nhỏ trong lịch sử văn học nước nhà mà mỗi khi ai đó muốn khơi dậy, họ đều ngỡ ngàng trước những gì ông viết. Những Ngã Tư hay những Cột đèn, ông muốn ám chỉ điều gì ta không thể hỏi ông được nữa có điều Nó là một trong những tác phẩm rất riêng về văn phong, rất tiên phong nếu xét về thời điểm... Nó như con người ông, như thơ ông, như tính cách của ông. Hãy nhìn nó theo một cách khác để coi như một lần được ngồi với ông mà trò chuyện
August 4, 2017
Trần Dần là một trong những tác giả mình thích nhất trong nhóm Nhân văn giai phẩm. Thành ra, lại khó nói gì cho hay cho đúng.
Mình biết cuốn 'Những ngã tư và những cột đèn' khoảng 3 năm trước. Lần đầu đọc vô cùng thú vị bởi cách hành văn ngông nghênh như thi vị, nhà thơ là nhà thơ chứ ai cấm nhà thơ viết văn, vẫn xuất sắc. Dù có khối người bảo dấu phẩy đặt lộn xộn hoặc chữ 'i' sai chính tả, nhưng mình cực thích người phá vỡ lề lối. Dù người ta đồn đoán về cái dụng ý, mình thì không nghĩ vậy, người viết đôi khi thích phá hoại một phát vậy thôi, để người đọc thêm ghét hoặc thêm yêu. Mình thuộc loại sau.
Nội dung à. Nội dung thì đọc rồi hẵng biết chứ nói làm gì. Nó ra đời trong bối cảnh ngụy quyền ở Bắc vừa tàn, nghĩa là dính tới chiến tranh. Trong truyện thì tuyệt không có cảnh chiến tranh, nhưng mùi chiến tranh vẫn ngấm từ đầu đến cuối. Dưỡng là một hình tượng thú vị, có trí tuệ rất duyên, cách tự nói chuyện v���i mình và cách ngôn ngữ cũng duyên, cả nét dâm đãng cũng duyên nốt. Một khoảnh đời của Dưỡng vì bị nghi làm ngụy gian mà dính vào đủ chuyện rối, và rồi Dưỡng vui buồn, và ngột ngạt, và những màn kịch tâm lý nhẹ nhàng len lõi, và những quyết định trước những ngã rẽ (những ngã tư) cứ thế xảy ra.
Như Dưỡng tự nhận xét, đời Dưỡng như chàng sinh viên của Dos trốn chạy Tội ác nhưng lại vô tình Trừng phạt chính mình, bởi vì lương tâm. Buồn cười là Dưỡng không gây tội ác, nhưng Dưỡng vẫn tự dằn vặt, ngay cả cái lý sự tào lao dán mác 'triết học rởm' của Đoành cũng khiến Dưỡng dằn vặt. Dằn vặt bởi Đoành sai, nhưng vẫn dằn vặt bởi Dưỡng đau khổ trước cái chết của bạn và của đứa con. Thì tóm lại là vì Dưỡng có lương tâm, cái thiện, và cái đó là cái 'người' của Trần Dần. Trong thế giới rối tung lên, cái thiện khó sống nhưng nó sẽ sống.
Mình không giỏi bình luận, chỉ nói loạn lên vậy thôi. Có thơ, có nhịp điệu giữa những dấu phẩy, có nụ cười trong những ngôn từ, nên đọc mình vẫn thích như lần đầu. Bạn nào thích vui vẻ thì đọc, mình nghĩ sẽ vui ^_^
Mình biết cuốn 'Những ngã tư và những cột đèn' khoảng 3 năm trước. Lần đầu đọc vô cùng thú vị bởi cách hành văn ngông nghênh như thi vị, nhà thơ là nhà thơ chứ ai cấm nhà thơ viết văn, vẫn xuất sắc. Dù có khối người bảo dấu phẩy đặt lộn xộn hoặc chữ 'i' sai chính tả, nhưng mình cực thích người phá vỡ lề lối. Dù người ta đồn đoán về cái dụng ý, mình thì không nghĩ vậy, người viết đôi khi thích phá hoại một phát vậy thôi, để người đọc thêm ghét hoặc thêm yêu. Mình thuộc loại sau.
Nội dung à. Nội dung thì đọc rồi hẵng biết chứ nói làm gì. Nó ra đời trong bối cảnh ngụy quyền ở Bắc vừa tàn, nghĩa là dính tới chiến tranh. Trong truyện thì tuyệt không có cảnh chiến tranh, nhưng mùi chiến tranh vẫn ngấm từ đầu đến cuối. Dưỡng là một hình tượng thú vị, có trí tuệ rất duyên, cách tự nói chuyện v���i mình và cách ngôn ngữ cũng duyên, cả nét dâm đãng cũng duyên nốt. Một khoảnh đời của Dưỡng vì bị nghi làm ngụy gian mà dính vào đủ chuyện rối, và rồi Dưỡng vui buồn, và ngột ngạt, và những màn kịch tâm lý nhẹ nhàng len lõi, và những quyết định trước những ngã rẽ (những ngã tư) cứ thế xảy ra.
Như Dưỡng tự nhận xét, đời Dưỡng như chàng sinh viên của Dos trốn chạy Tội ác nhưng lại vô tình Trừng phạt chính mình, bởi vì lương tâm. Buồn cười là Dưỡng không gây tội ác, nhưng Dưỡng vẫn tự dằn vặt, ngay cả cái lý sự tào lao dán mác 'triết học rởm' của Đoành cũng khiến Dưỡng dằn vặt. Dằn vặt bởi Đoành sai, nhưng vẫn dằn vặt bởi Dưỡng đau khổ trước cái chết của bạn và của đứa con. Thì tóm lại là vì Dưỡng có lương tâm, cái thiện, và cái đó là cái 'người' của Trần Dần. Trong thế giới rối tung lên, cái thiện khó sống nhưng nó sẽ sống.
Mình không giỏi bình luận, chỉ nói loạn lên vậy thôi. Có thơ, có nhịp điệu giữa những dấu phẩy, có nụ cười trong những ngôn từ, nên đọc mình vẫn thích như lần đầu. Bạn nào thích vui vẻ thì đọc, mình nghĩ sẽ vui ^_^
February 6, 2023
“Tôi thấy khó thật, đi trong phố thì dễ, đi trong đời khó hơn triệu lần. Đi trong thành phố, dù là thành phố lạ, rẽ vào ngã tư rất dễ. Ngã tư trong thành phố nào, cũng sờ sờ là ngã tư. Có rẽ nhầm, cũng quay lại được. Ngã tư trong đời khác, đời không cho quay lại, không có cách gì quay lại. Đời nghiệt ngã. Đời lằng nhằng, ngã tư đời do đó, lờ mờ và loằng ngoằng. Đời di động, ngã tư đời do đó di chuyển trong cuộc đời, không lúc nào iên.”
tuần này tự nhiên mình buồn, nhìn đâu cũng chỉ thấy cái buồn man mác, đâm ra thành lãng mạn. vậy là mình tạm gác lại gánh nặng làm một phần tử lao động năng suất mấy ngày, ngồi đọc nốt cho nó hết truyện.
đọc trên bìa thấy quyển này được gán mác "truyện trinh thám trữ tình" mình đã thấy í ẹ, vì mình không hợp gu những sách có quá nhiều plot dồn dập ly kì, mình chỉ thích quyển nào mà có nhiều độc thoại nội tâm nhân vật, mà cuộc đời nhân vật đó phải rối tinh, nát bét, oẳn tà là vằn thì mình đọc mới khoái. chắc não mình đang tìm kiếm niềm an ủi, là à, không phải mỗi mày là người điên đâu, nhiều người cũng hay tự lẩm bẩm nói chuyện một mình trong đầu như thế mà, giờ thì ngủ đi tao xin mày 3 giờ sáng rồi.
mình thích quyển này vì cách viết cá tính, nội tâm nhân vật phong phú, tả cảnh tinh tế, thời gian thì phi tuyến tính, tạo ra cảm giác cứ mông lung lộn xộn thế nào, nhưng có ai lại nhớ đến kí ức một cách trình tự và mạch lạc bao giờ. thỉnh thoảng đâu đó là những triết lý về tội lỗi, về đúng / sai / trái / phải, về thời gian, về cuộc đời. mình nhận ra là càng lớn mình lại càng có nhiều lúc phải đứng giữa những ngã tư, phải quyết định xem nên rẽ ngã nào, chẳng biết được con đường phía trước có mang lại cho mình hạnh phúc, hay một ngày mình sẽ nhìn lại khoảnh khắc ấy, mà dằn vặt, rồi lại chẹp lưỡi nuối tiếc, à, thì ra đó là lúc mình bắt đầu rẽ sai.
nhưng mà biết kêu với ai đây, chỉ có một mình mình và cái bóng, đứng dưới cột đèn soi sáng, trong phố đêm vắng người.
tuần này tự nhiên mình buồn, nhìn đâu cũng chỉ thấy cái buồn man mác, đâm ra thành lãng mạn. vậy là mình tạm gác lại gánh nặng làm một phần tử lao động năng suất mấy ngày, ngồi đọc nốt cho nó hết truyện.
đọc trên bìa thấy quyển này được gán mác "truyện trinh thám trữ tình" mình đã thấy í ẹ, vì mình không hợp gu những sách có quá nhiều plot dồn dập ly kì, mình chỉ thích quyển nào mà có nhiều độc thoại nội tâm nhân vật, mà cuộc đời nhân vật đó phải rối tinh, nát bét, oẳn tà là vằn thì mình đọc mới khoái. chắc não mình đang tìm kiếm niềm an ủi, là à, không phải mỗi mày là người điên đâu, nhiều người cũng hay tự lẩm bẩm nói chuyện một mình trong đầu như thế mà, giờ thì ngủ đi tao xin mày 3 giờ sáng rồi.
mình thích quyển này vì cách viết cá tính, nội tâm nhân vật phong phú, tả cảnh tinh tế, thời gian thì phi tuyến tính, tạo ra cảm giác cứ mông lung lộn xộn thế nào, nhưng có ai lại nhớ đến kí ức một cách trình tự và mạch lạc bao giờ. thỉnh thoảng đâu đó là những triết lý về tội lỗi, về đúng / sai / trái / phải, về thời gian, về cuộc đời. mình nhận ra là càng lớn mình lại càng có nhiều lúc phải đứng giữa những ngã tư, phải quyết định xem nên rẽ ngã nào, chẳng biết được con đường phía trước có mang lại cho mình hạnh phúc, hay một ngày mình sẽ nhìn lại khoảnh khắc ấy, mà dằn vặt, rồi lại chẹp lưỡi nuối tiếc, à, thì ra đó là lúc mình bắt đầu rẽ sai.
nhưng mà biết kêu với ai đây, chỉ có một mình mình và cái bóng, đứng dưới cột đèn soi sáng, trong phố đêm vắng người.
March 13, 2017
Cảm ơn Vy a.k.a Vũ đã cho mình biết tới cuốn sách này, biết tới một Trần Dần cá tính.
Mình cũng không hiểu sao chữ y lại thay bằng chữ i, nhưng thích mấy cái dấu phẩy quá. Nhờ dấu phẩy mà câu chuyện có nhịp, nhờ dấu phẩy mà câu chuyện thành thơ. Mình từng đọc nhiều truyện Âu, Mỹ có kiểu viết như vậy. Tuy không có nhiều dấu phẩy như Trần Dần nhưng mà chúng cũng có nhịp và hay ngắt câu.
Còn về những concept về thời gian, nếu bạn nào hứng thú với những tưởng tượng trừu tượng đó có thể đọc thêm Những giấc mơ của Einstein và Love, Stargirl nhé! Nhưng Love, Stargirl là sequel của Stargirl nên bạn phải đọc Stargirl trước. Đều là mấy cuốn mình yêu.
Mình cũng không hiểu sao chữ y lại thay bằng chữ i, nhưng thích mấy cái dấu phẩy quá. Nhờ dấu phẩy mà câu chuyện có nhịp, nhờ dấu phẩy mà câu chuyện thành thơ. Mình từng đọc nhiều truyện Âu, Mỹ có kiểu viết như vậy. Tuy không có nhiều dấu phẩy như Trần Dần nhưng mà chúng cũng có nhịp và hay ngắt câu.
Còn về những concept về thời gian, nếu bạn nào hứng thú với những tưởng tượng trừu tượng đó có thể đọc thêm Những giấc mơ của Einstein và Love, Stargirl nhé! Nhưng Love, Stargirl là sequel của Stargirl nên bạn phải đọc Stargirl trước. Đều là mấy cuốn mình yêu.
May 27, 2017
Một trong những quyển tiểu thuyết rất lạ
Giọng văn lạ
Khung cảnh lạ
Suy nghĩ cũng lạ nữa
Tác giả vẽ cho mình một bức tranh rất khác thời chiến tranh. Một hà nội mình chưa từng đọc, chưa từng thấy
Chỉ là không thích hình ảnh ẩn dụ của Lyly và Cốm
Thời đại cũ và thời đại mới thời ấy
Thời đại mới và thời đại cũ bây giờ
Giọng văn lạ
Khung cảnh lạ
Suy nghĩ cũng lạ nữa
Tác giả vẽ cho mình một bức tranh rất khác thời chiến tranh. Một hà nội mình chưa từng đọc, chưa từng thấy
Chỉ là không thích hình ảnh ẩn dụ của Lyly và Cốm
Thời đại cũ và thời đại mới thời ấy
Thời đại mới và thời đại cũ bây giờ
January 28, 2018
Tới được trang cuối, lại muốn quay về trang đầu. Tự hỏi là vì ngưng hơi lâu bị trí nhớ phản bội hay thật sự là tác giả đã viết hay hơn trước.
.
Tới được trang cuối, vẫn còn điểm này không ưng, chỗ kia không hạp. Nhưng vẫn tự nhủ đợi ít nhiều năm nữa chắc chắn sẽ đọc lại.
.
Tới được trang cuối, đã học được cách cho những dấu phẩy vào điểm mù. Giờ phải lôi chúng ra lại thôi.
.
Tới được trang cuối, vẫn còn điểm này không ưng, chỗ kia không hạp. Nhưng vẫn tự nhủ đợi ít nhiều năm nữa chắc chắn sẽ đọc lại.
.
Tới được trang cuối, đã học được cách cho những dấu phẩy vào điểm mù. Giờ phải lôi chúng ra lại thôi.
October 12, 2022
Đọc lại nhân ngày đoạt giải Sách Hay.
Những ngã tư và những cột đèn nói cách khác là những ngã tư của sự lựa chọn. Là những đèn không cột, và cột không đèn. Những cột đèn đó như người theo dõi, như kẻ theo đuôi, như gã lang thang giương mắt chứng kiến mà không thể can thiệp hay tác động được gì. Dòng lịch sử của giai đoạn ấy đã đưa con người vào giữa trung tâm, và buộc họ phải chọn lựa. Giữa đào ngũ hay ở lại, giữa bản thân hay bạn bè, giữa tội ác hay hình phạt, giữa chết chóc hay sống còn và bị đồng hóa?
Ở cõi đời ấy, cái mong manh của hiện tại, cái chớp mắt cho hiện tại qua nhanh, trở thành phương thuốc cuối cùng để giữ họ lại. Họ cô độc trong một đời sống không thể tìm thấy được sự tối ưu. Họ sống trong nỗi sợ hãi tình bạn - tình bạn thực dân. Họ đắm mình trong là những trò đùa, nhưng sâu bên trong là những tổn thương. Họ đi bán rong hết lòng liêm sĩ, để chỉ còn lại những “bản đồ tội”. Đó là liên tục những sự tra vấn từ hết đêm này cho đến ngày khác của 3 cá thể: giữa thằng Tôi, cái sọ và cái bóng của thằng Tôi - trong những lửng lơ của cuộc sống hằng ngày.
Trong một văn bản đậm đặc chất thơ, thật khó để không nhận ra dấu ấn Trần Dần. Bằng những câu vần vô cùng đặc sắc “Đầu bạc răng long, đời mình đi tong”, những sự đảo ngữ có phần khác lạ “những đèn không đường, những đường không đèn” hay cái giễu nhại thiên hướng bàng bạc “những chủ nhật mắm thối, những tuần lễ khắm, những ngày mà đi cũng dở, ở cũng không xong”… Trần Dần đã tạo nên một tác phẩm đầy rẫy cay đắng mà không điêu ngoa, đầy cái giễu nhại mà không cay cú.
Cùng với đặc trưng ghi chép cũng như ít nhiều mang tính trinh thám, Trần Dần phá vỡ khuôn thước của những thể loại, từ đó làm ra một tác phẩm mới, đậm đặc hơi thở hiện đại nhưng cũng chứa đầy yếu tố cá nhân. Hành trình của Dưỡng là chuỗi hành động mang tính phá án vô cùng đặc sắc, để thông qua đó, Trần Dần sử dụng khía cạnh tội ác - hình phạt để làm rõ thêm “trách nhiệm tinh thần” mà anh phải chịu, cùng đó là một sức hút không thể dứt ra cho đến cuối sách.
Cái chung và riêng ở tiểu thuyết này cũng được Trần Dần khai thác vô cùng mới lạ. Cùng với Lê Đạt như người kéo gần khoa học lại với văn chương, Trần Dần có những suy tư về mặt thời gian vô cùng độc đáo. Đặt hai dòng chảy có phần tương đồng và phản ánh nhau, Những ngã tư và những cột đèn đặt ra câu hỏi đậm tính thời đại về sự lựa chọn, về sự vô tận của những khả năng, cũng như một sự liên tục lặp lại của một kiếp người.
Giống như Celiné tạo nên được tính tiên phong trong việc sử dụng thể loại thư tín, thì với tác phẩm này, Trần Dần cũng mang đến cách nhìn khác về thể loại nhật kí. Một thời gian dài người ta vẫn thường tự hỏi, vì sao các nhà văn Đức như Thomas Mann vẫn viết nhật kí, dẫu luôn biết rằng khi mình mất đi, thì chúng ít nhiều sẽ được công bố? Là một thể loại mang nhiều nghịch lí, Trần Dần cũng khai thác sâu vào vấn đề này như để góp thêm một sự hỗn loạn vào trong thời cuộc.
Bài viết đầy đủ: http://vannghequandoi.com.vn/binh-lua...
Những ngã tư và những cột đèn nói cách khác là những ngã tư của sự lựa chọn. Là những đèn không cột, và cột không đèn. Những cột đèn đó như người theo dõi, như kẻ theo đuôi, như gã lang thang giương mắt chứng kiến mà không thể can thiệp hay tác động được gì. Dòng lịch sử của giai đoạn ấy đã đưa con người vào giữa trung tâm, và buộc họ phải chọn lựa. Giữa đào ngũ hay ở lại, giữa bản thân hay bạn bè, giữa tội ác hay hình phạt, giữa chết chóc hay sống còn và bị đồng hóa?
Ở cõi đời ấy, cái mong manh của hiện tại, cái chớp mắt cho hiện tại qua nhanh, trở thành phương thuốc cuối cùng để giữ họ lại. Họ cô độc trong một đời sống không thể tìm thấy được sự tối ưu. Họ sống trong nỗi sợ hãi tình bạn - tình bạn thực dân. Họ đắm mình trong là những trò đùa, nhưng sâu bên trong là những tổn thương. Họ đi bán rong hết lòng liêm sĩ, để chỉ còn lại những “bản đồ tội”. Đó là liên tục những sự tra vấn từ hết đêm này cho đến ngày khác của 3 cá thể: giữa thằng Tôi, cái sọ và cái bóng của thằng Tôi - trong những lửng lơ của cuộc sống hằng ngày.
Trong một văn bản đậm đặc chất thơ, thật khó để không nhận ra dấu ấn Trần Dần. Bằng những câu vần vô cùng đặc sắc “Đầu bạc răng long, đời mình đi tong”, những sự đảo ngữ có phần khác lạ “những đèn không đường, những đường không đèn” hay cái giễu nhại thiên hướng bàng bạc “những chủ nhật mắm thối, những tuần lễ khắm, những ngày mà đi cũng dở, ở cũng không xong”… Trần Dần đã tạo nên một tác phẩm đầy rẫy cay đắng mà không điêu ngoa, đầy cái giễu nhại mà không cay cú.
Cùng với đặc trưng ghi chép cũng như ít nhiều mang tính trinh thám, Trần Dần phá vỡ khuôn thước của những thể loại, từ đó làm ra một tác phẩm mới, đậm đặc hơi thở hiện đại nhưng cũng chứa đầy yếu tố cá nhân. Hành trình của Dưỡng là chuỗi hành động mang tính phá án vô cùng đặc sắc, để thông qua đó, Trần Dần sử dụng khía cạnh tội ác - hình phạt để làm rõ thêm “trách nhiệm tinh thần” mà anh phải chịu, cùng đó là một sức hút không thể dứt ra cho đến cuối sách.
Cái chung và riêng ở tiểu thuyết này cũng được Trần Dần khai thác vô cùng mới lạ. Cùng với Lê Đạt như người kéo gần khoa học lại với văn chương, Trần Dần có những suy tư về mặt thời gian vô cùng độc đáo. Đặt hai dòng chảy có phần tương đồng và phản ánh nhau, Những ngã tư và những cột đèn đặt ra câu hỏi đậm tính thời đại về sự lựa chọn, về sự vô tận của những khả năng, cũng như một sự liên tục lặp lại của một kiếp người.
Giống như Celiné tạo nên được tính tiên phong trong việc sử dụng thể loại thư tín, thì với tác phẩm này, Trần Dần cũng mang đến cách nhìn khác về thể loại nhật kí. Một thời gian dài người ta vẫn thường tự hỏi, vì sao các nhà văn Đức như Thomas Mann vẫn viết nhật kí, dẫu luôn biết rằng khi mình mất đi, thì chúng ít nhiều sẽ được công bố? Là một thể loại mang nhiều nghịch lí, Trần Dần cũng khai thác sâu vào vấn đề này như để góp thêm một sự hỗn loạn vào trong thời cuộc.
Bài viết đầy đủ: http://vannghequandoi.com.vn/binh-lua...
August 9, 2020
Rất phân vân khi rate cuốn này, 4* thì thấp mà 5* sợ hoàn hảo quá, kĩ tính nên lâu lắm không rate cuốn nào tới 5*. Nhưng Trần Dần viết hay quá, 1 tiểu thuyết xã hội bối cảnh những năm 55 - 56, khi Cộng Sản về tiếp quản miền Bắc thay cho ngụy quyền Pháp, tiểu thuyết pha lẫn với vụ án quanh nhân vật Dưỡng - cựu ngụy quân lái tàu bò.
Tác giả dùng lối viết tự sự, đa tuyến tính rất hiện đại. Góc nhìn được kể lại qua rất nhiều nhân vật, thời gian cũng chẳng theo trật tự, đan xen lộn xộn theo dòng nhật ký của Dưỡng. Dưỡng có tâm hồn nhạy cảm, nhiều sợ hãi và có cả bất cần. Dưỡng hay tự đối thoại với mình dưới một nhân xưng khác là "Sọ" - gần như chứng tâm thần phân liệt. Những bất an, rối ren của thời cuộc cứ từng bước hiện lên qua những trang nhật kí toàn mực tím, đầy dằn vặt, đau khổ, có lúc là bất lực.
Truyện hấp dẫn cho tới những dòng cuối cùng, về mặt trinh thám thì khá dễ đoán cằm nhọn là ông Phúc từ chi tiết 2 trinh sát bám theo tới nhà ông Phúc, ông Khang rồi không thấy cằm nhọn xuất hiện nữa. Hấp dẫn nhất ở cuốn truyện là cách tác giả lột tả nội tâm của tất cả nhân vật qua những trang tự sự, cách hành văn độc đáo và hấp dẫn, rất ít câu dài, chủ yếu là câu ngắn và dấu phẩy vô tội vạ, "Y" thành "I" khiến tiết tấu dồn dập, hồi hộp hơn.
Những cuốn sách có màu sắc u ám từ lâu đã ít đụng tới, nghiêng về đọc khảo cứu, tôn giáo, khoa học, vũ trụ hơn, hoặc những cuốn sách gợi sự vui vẻ nhẹ nhàng. Nhưng phải thừa nhận như Dostoevsky chỉ viết trong đau khổ, với những tâm hồn đau khổ, tác giả mới có thể viết ra những tác phẩm đầy rung cảm, những tác phẩm rất có chiều sâu tâm lý và những u sầu chẳng của riêng ai mà cho tất cả.
Cuốn truyện được 1 vài người giới thiệu trên 1 group kindle, trước giờ những cuốn được giới thiệu trên group đều không đọc tới sớm vì thường "danh quá kì thực". Nhưng cuốn này chỉ 2, 3 người giới thiệu ở dòng cmt mà lại nhớ và ấn tượng. 1 cuốn sách rất đáng để đọc, review xong cũng không còn lăn tăn khi chấm 5* cuốn này nữa.
Tác giả dùng lối viết tự sự, đa tuyến tính rất hiện đại. Góc nhìn được kể lại qua rất nhiều nhân vật, thời gian cũng chẳng theo trật tự, đan xen lộn xộn theo dòng nhật ký của Dưỡng. Dưỡng có tâm hồn nhạy cảm, nhiều sợ hãi và có cả bất cần. Dưỡng hay tự đối thoại với mình dưới một nhân xưng khác là "Sọ" - gần như chứng tâm thần phân liệt. Những bất an, rối ren của thời cuộc cứ từng bước hiện lên qua những trang nhật kí toàn mực tím, đầy dằn vặt, đau khổ, có lúc là bất lực.
Truyện hấp dẫn cho tới những dòng cuối cùng, về mặt trinh thám thì khá dễ đoán cằm nhọn là ông Phúc từ chi tiết 2 trinh sát bám theo tới nhà ông Phúc, ông Khang rồi không thấy cằm nhọn xuất hiện nữa. Hấp dẫn nhất ở cuốn truyện là cách tác giả lột tả nội tâm của tất cả nhân vật qua những trang tự sự, cách hành văn độc đáo và hấp dẫn, rất ít câu dài, chủ yếu là câu ngắn và dấu phẩy vô tội vạ, "Y" thành "I" khiến tiết tấu dồn dập, hồi hộp hơn.
Những cuốn sách có màu sắc u ám từ lâu đã ít đụng tới, nghiêng về đọc khảo cứu, tôn giáo, khoa học, vũ trụ hơn, hoặc những cuốn sách gợi sự vui vẻ nhẹ nhàng. Nhưng phải thừa nhận như Dostoevsky chỉ viết trong đau khổ, với những tâm hồn đau khổ, tác giả mới có thể viết ra những tác phẩm đầy rung cảm, những tác phẩm rất có chiều sâu tâm lý và những u sầu chẳng của riêng ai mà cho tất cả.
Cuốn truyện được 1 vài người giới thiệu trên 1 group kindle, trước giờ những cuốn được giới thiệu trên group đều không đọc tới sớm vì thường "danh quá kì thực". Nhưng cuốn này chỉ 2, 3 người giới thiệu ở dòng cmt mà lại nhớ và ấn tượng. 1 cuốn sách rất đáng để đọc, review xong cũng không còn lăn tăn khi chấm 5* cuốn này nữa.
October 22, 2012
Tôi vốn không phải người thích đọc trinh thám. Nên trinh thám hay đến mấy cũng không ăn được năm ngôi sao của tôi. Tôi không thích khía cạnh trinh thám của cuốn tiểu thuyết này, nhưng về ngòi bút miêu tả tâm lý của Trần Dần và phong cách vô cùng hiện đại của ông khiến tôi rất thán phục. Nhiều người bảo rằng đây là một cuốn tiểu thuyết chiến tranh, miêu tả lại những bội phản, bất trắc, thủ đoạn sau một cuộc bể dâu biến chuyển của thời cuộc mà trung tâm là anh lính ngụy Dưỡng, còn tôi thì thấy rằng cứ cốt truyện này thậm chí đặt vào thời điểm hiện tại cũng không cần thêm thắt chỉnh sửa nhiều.
Chiến tranh chỉ là phông nền. Có những cái guồng máy lớn hơn, của những kẻ giấu mặt, những tên mật thám, những thằng Nhọn cằm khác, những tai mắt khắp nơi, những âm mưu chính trị mới đang đè nát mọi mối quan hệ, mọi sự tin tưởng giữa người với người. Một cá nhân bị chia năm xẻ bảy, bị bao vây tứ phía trong một bầu không khí ngột ngạt, căng thẳng tận cùng.
Cuốn tiểu thuyết kết thúc khi tên Nhọn cằm bị lột mặt nạ, nhưng không có gì đảm bảo cho cuộc sống của Dưỡng, cho gia đình anh ta, cho những người như Đoành, Chắt, Ngỡi. Và những điều đáng sợ nhất luôn luôn đe dọa chúng ta những khi chúng ta ít cảnh giác nhất.
Chiến tranh chỉ là phông nền. Có những cái guồng máy lớn hơn, của những kẻ giấu mặt, những tên mật thám, những thằng Nhọn cằm khác, những tai mắt khắp nơi, những âm mưu chính trị mới đang đè nát mọi mối quan hệ, mọi sự tin tưởng giữa người với người. Một cá nhân bị chia năm xẻ bảy, bị bao vây tứ phía trong một bầu không khí ngột ngạt, căng thẳng tận cùng.
Cuốn tiểu thuyết kết thúc khi tên Nhọn cằm bị lột mặt nạ, nhưng không có gì đảm bảo cho cuộc sống của Dưỡng, cho gia đình anh ta, cho những người như Đoành, Chắt, Ngỡi. Và những điều đáng sợ nhất luôn luôn đe dọa chúng ta những khi chúng ta ít cảnh giác nhất.
February 23, 2018
Sống động đến khó tin!
Góc nhìn và câu chữ của Trần Dần đúng là mở mang tầm mắt. Đẹp đẽ, phóng khoáng cùng câu chuyện hoàn toàn khác biệt với tất cả những vần ve văn học nước mình từ trước giờ. Đọc mà thêm yêu Tiếng Việt.
Must Read.
Góc nhìn và câu chữ của Trần Dần đúng là mở mang tầm mắt. Đẹp đẽ, phóng khoáng cùng câu chuyện hoàn toàn khác biệt với tất cả những vần ve văn học nước mình từ trước giờ. Đọc mà thêm yêu Tiếng Việt.
Must Read.
May 28, 2021
chuyện là tôi vừa đọc xong những ngã tư và những cột đèn. và theo thường lệ, cái thói dài dòng văn vẻ màu mè của tôi lại trỗi dậy, láo nháo và rộn rạo trong hộp sọ. để chấm dứt cái sự thiếu yên ổn đó, tôi đành phải viết ra, để những ngón tay tôi lướt qua một lượt trên dãy bàn phím và bất lực nhìn một cái tôi mong manh, nhạy thức khác lên tiếng.
nói ngắn gọn thì tôi thích những ngã tư và những cột đèn khiếp. nói dài dòng thì là tôi thích những ngã tư và những cột đèn chết khiếp. và khi mà thích một cái gì đó quá nhiều, việc lý giải nó trở nên vô ích. hoặc đó chỉ là cái cớ mà hôp sọ tôi tạo ra hòng che lấp đi sự thiếu hụt về từ ngữ lẫn văn phong hạn hẹp của mình.
ở đoạn đầu của tiểu thuyết, tôi có cảm giác tợ hồ tôi đang đọc một bảng chấm công vậy. được viết dưới dạng nhật ký, những trang đầu và giữa, ngoài tập trung xây dựng tính cách nhân vật và tình huống nền, lúc này chưa mấy đặc sắc, nó đều đều, ngắt quãng, và đẹp. đến đoạn giữa, tôi chìm mình vào không khí Tội Ác và Trừng Phạt nhưng là phiên bản của Việt Nam năm 1955, phiên bản của một thằng nguỵ vật lộn với mối hỗn chiến của bản đồ bên trong của nó. và đến đoạn cuối, nó chính là những ngã tư và những cột đèn. tôi thôi tơ tưởng đến những cảm giác quen thuộc mà tôi đã đọc được đâu đó, bởi tôi cảm thức cái gọi là đỉnh cao của Trần Dần khi càng về cuối.
thật ra để chết mê một quyển sách, ta không cần phải chết mê tất cả những đoạn nằm trong đó, cũng như không cần mê muội một người mới gọi là yêu. tôi chỉ thật sự bị cuốn hút đến mức, bất giác dừng lại khi đương đọc giữa chừng, khẽ nhìn đồng hồ, rồi chẹp một cái "Mẹ, hay ri." từ đoạn 1/3 cuối của tác phẩm, sau khi Cốm xảy thai. trước đó, tôi vẫn thích nó, vì cách xây dựng, vì cái triết lý, vì cái (một lần nữa) đỉnh cao dùng từ ngữ của Trần Dần, xong cũng có đôi lần nản vì không biết mình đang đợi chờ điều gì.
đọc xong quyển sách thì tôi thích nhiều thứ. nhớ ít thứ hơn. và thuộc lòng ít thứ hơn nữa.
tôi nhớ về những ngã tư. bởi những ngã tư đường đời không giống những ngã tư đường phố, nếu đi nhầm có thể đi lại, ở những ngã tư đường đời, ta cứ đi, và nếu đi nhầm, ta vẫn cứ đi. chông chênh, mặc, sai lầm, mặc, ta không thể quay về ban đầu bởi những ngã tư đường đời vốn chuyển động, chẳng yên tĩnh bao giờ.
tôi nhớ về ý niệm hiện tại. quá khứ là những gì đã qua. vị lai là những gì đương tới. hiện tại là một cái không, không quá khứ, không vị lai. nhật ký, vì thế, là một hình thức để biến cái không thành cái có, thành một chấm điểm nặng nề lơ lửng ở giữa, đóng khung hiện tại bằng sự vĩnh cửu. nếu không đập phá được hiện tại, ta đành đập phá nhật ký vậy.
"Hôm qua đã là ngày đến trước, ngày mai sẽ là ngày đến sau, bởi vì tôi đang ngồi ở hôm nay."
tôi nhớ về 3 con người trong 1 nhân dạng mang tên Dưỡng: tôi, sọ và cái bóng tôi. những cuộc chất vấn kì thực diễn ra giữa 3 con người này nhiều hơn so với cuộc đối chất bên phía chính quyền, thậm chí còn căng não và bể đầu hơn. mà thực ra, khi khai thú với chính quyền, tất cả những gì Dưỡng làm chỉ là buông ra những lời kết luận mà anh và 2 con người của anh đã cật lực đấu trí, cái cảm giác tưởng như là kinh khủng khi đầu thú, thật chất lại nhẹ hều như việc rút một sợi chỉ. từ đây liên hệ tới Tội Ác và Trừng Phạt một tí, khi trong tiểu thuyết lần này lại một lần nữa nhấn mạnh việc lương tâm mới là toà án tối cao nhất. Như lời Dưỡng nói, nếu để hạt lương tâm giận mà bỏ đi, nó sẽ sống không khác gì con thú.
tôi có một nguyên tắc củ chuối, là một khi thích một cái gì, tôi thường ít khi tìm ý kiến của khác về thứ đấy, tôi chỉ muốn giữ khư khư cái nỗi xúc cảm của tôi cho riêng tôi, trong hộp sọ, trong trái tim. tôi không muốn nó bị lung lay, bị thêm hay bớt bởi bất cứ tác động ngoại vi nào. vì thế, sách càng thích, tôi càng không đọc phân tích. tôi muốn để sự thích của mình hoá thành một hòn đá, rồi giữ khư khư trong lòng. nhưng đôi khi tôi phá lệ, và hôm nay tôi phá lệ. tôi tìm đọc phân tích những ngã tư và những cột đèn, hòng muốn biết người ta nghĩ gì về cái hình ảnh biểu tượng đặc sắc đấy. nhưng khá thất vọng, tôi chỉ tìm được toàn những bài luyên thuyên về phong cách nghệ thuật, cuộc đời Trần Dần, không thì cũng chỉ điểm qua một cách rất hời hợt và nông cạn. nên tôi đành tự vẽ ra cho mình, đách cần bất cứ sự kiểm chứng hay gì sất. nên ở trên nếu tôi có nói quá, hoặc nói chưa tới, thì cứ mặc xác tôi.
mà quên, tôi còn chưa kịp đề cập đến văn của cụ Dần đỉnh như nào nữa, thôi bỏ quá cho tôi.
nói ngắn gọn thì tôi thích những ngã tư và những cột đèn khiếp. nói dài dòng thì là tôi thích những ngã tư và những cột đèn chết khiếp. và khi mà thích một cái gì đó quá nhiều, việc lý giải nó trở nên vô ích. hoặc đó chỉ là cái cớ mà hôp sọ tôi tạo ra hòng che lấp đi sự thiếu hụt về từ ngữ lẫn văn phong hạn hẹp của mình.
ở đoạn đầu của tiểu thuyết, tôi có cảm giác tợ hồ tôi đang đọc một bảng chấm công vậy. được viết dưới dạng nhật ký, những trang đầu và giữa, ngoài tập trung xây dựng tính cách nhân vật và tình huống nền, lúc này chưa mấy đặc sắc, nó đều đều, ngắt quãng, và đẹp. đến đoạn giữa, tôi chìm mình vào không khí Tội Ác và Trừng Phạt nhưng là phiên bản của Việt Nam năm 1955, phiên bản của một thằng nguỵ vật lộn với mối hỗn chiến của bản đồ bên trong của nó. và đến đoạn cuối, nó chính là những ngã tư và những cột đèn. tôi thôi tơ tưởng đến những cảm giác quen thuộc mà tôi đã đọc được đâu đó, bởi tôi cảm thức cái gọi là đỉnh cao của Trần Dần khi càng về cuối.
thật ra để chết mê một quyển sách, ta không cần phải chết mê tất cả những đoạn nằm trong đó, cũng như không cần mê muội một người mới gọi là yêu. tôi chỉ thật sự bị cuốn hút đến mức, bất giác dừng lại khi đương đọc giữa chừng, khẽ nhìn đồng hồ, rồi chẹp một cái "Mẹ, hay ri." từ đoạn 1/3 cuối của tác phẩm, sau khi Cốm xảy thai. trước đó, tôi vẫn thích nó, vì cách xây dựng, vì cái triết lý, vì cái (một lần nữa) đỉnh cao dùng từ ngữ của Trần Dần, xong cũng có đôi lần nản vì không biết mình đang đợi chờ điều gì.
đọc xong quyển sách thì tôi thích nhiều thứ. nhớ ít thứ hơn. và thuộc lòng ít thứ hơn nữa.
tôi nhớ về những ngã tư. bởi những ngã tư đường đời không giống những ngã tư đường phố, nếu đi nhầm có thể đi lại, ở những ngã tư đường đời, ta cứ đi, và nếu đi nhầm, ta vẫn cứ đi. chông chênh, mặc, sai lầm, mặc, ta không thể quay về ban đầu bởi những ngã tư đường đời vốn chuyển động, chẳng yên tĩnh bao giờ.
tôi nhớ về ý niệm hiện tại. quá khứ là những gì đã qua. vị lai là những gì đương tới. hiện tại là một cái không, không quá khứ, không vị lai. nhật ký, vì thế, là một hình thức để biến cái không thành cái có, thành một chấm điểm nặng nề lơ lửng ở giữa, đóng khung hiện tại bằng sự vĩnh cửu. nếu không đập phá được hiện tại, ta đành đập phá nhật ký vậy.
"Hôm qua đã là ngày đến trước, ngày mai sẽ là ngày đến sau, bởi vì tôi đang ngồi ở hôm nay."
tôi nhớ về 3 con người trong 1 nhân dạng mang tên Dưỡng: tôi, sọ và cái bóng tôi. những cuộc chất vấn kì thực diễn ra giữa 3 con người này nhiều hơn so với cuộc đối chất bên phía chính quyền, thậm chí còn căng não và bể đầu hơn. mà thực ra, khi khai thú với chính quyền, tất cả những gì Dưỡng làm chỉ là buông ra những lời kết luận mà anh và 2 con người của anh đã cật lực đấu trí, cái cảm giác tưởng như là kinh khủng khi đầu thú, thật chất lại nhẹ hều như việc rút một sợi chỉ. từ đây liên hệ tới Tội Ác và Trừng Phạt một tí, khi trong tiểu thuyết lần này lại một lần nữa nhấn mạnh việc lương tâm mới là toà án tối cao nhất. Như lời Dưỡng nói, nếu để hạt lương tâm giận mà bỏ đi, nó sẽ sống không khác gì con thú.
tôi có một nguyên tắc củ chuối, là một khi thích một cái gì, tôi thường ít khi tìm ý kiến của khác về thứ đấy, tôi chỉ muốn giữ khư khư cái nỗi xúc cảm của tôi cho riêng tôi, trong hộp sọ, trong trái tim. tôi không muốn nó bị lung lay, bị thêm hay bớt bởi bất cứ tác động ngoại vi nào. vì thế, sách càng thích, tôi càng không đọc phân tích. tôi muốn để sự thích của mình hoá thành một hòn đá, rồi giữ khư khư trong lòng. nhưng đôi khi tôi phá lệ, và hôm nay tôi phá lệ. tôi tìm đọc phân tích những ngã tư và những cột đèn, hòng muốn biết người ta nghĩ gì về cái hình ảnh biểu tượng đặc sắc đấy. nhưng khá thất vọng, tôi chỉ tìm được toàn những bài luyên thuyên về phong cách nghệ thuật, cuộc đời Trần Dần, không thì cũng chỉ điểm qua một cách rất hời hợt và nông cạn. nên tôi đành tự vẽ ra cho mình, đách cần bất cứ sự kiểm chứng hay gì sất. nên ở trên nếu tôi có nói quá, hoặc nói chưa tới, thì cứ mặc xác tôi.
mà quên, tôi còn chưa kịp đề cập đến văn của cụ Dần đỉnh như nào nữa, thôi bỏ quá cho tôi.
May 28, 2015
Một bài thơ dưới hình thức văn xuôi. Nhật ký về nhật ký. Một dạng tiểu thuyết - phản tiểu thuyết. Bằng câu chữ và ngôn từ, những dấu phẩy, cấu trúc ngữ pháp, ông phá tan những đường biên nghệ thuật cũ, để ươm mầm những lớp nền đường biên nghệ thuật mới.
April 19, 2020
Mình bắt đầu đọc "Những ngã tư và những cột đèn" từ 2 năm trước. Nhưng cứ đọc được vài trang lại phải dừng lại. Cho đến đầu tuần này, mình đặt mục tiêu sẽ thử bắt đầu lại. Nếu lần này không xong thì sẽ từ bỏ. Mình mất khoảng 5 ngày để đọc được 30℅ cuốn sách và một đêm để hoàn thành.
Xuất sắc!
Xuất sắc!
September 29, 2017
Chỗ nào cũng chỉ cần quay ra là thấy những ngã tư, dù là ngã tư có hay không có cột đèn. Có đèn tưởng là dễ đi hơn nhưng mà cũng chả phải. Có đèn hay không có cột đèn thì người đi vẫn có thể sẽ ngã, sẽ lầm đường. Một đời người liệu có thể xét rõ ràng đâu là đúng đâu là sai như thế.
Trần Dần viết ngông nghênh đáng yêu quá, khiến mình không thể xét nổi đây là trinh thám, tự sự chiến tranh hay triết lý bốc phét nữa.
Những dòng tâm sự lủi thủi của nhân vật Dưỡng khiến mình nhớ đến Nhật ký người điên của Lỗ Tấn mà cũng chả phải. Lấy đâu ra cái giọng nói bị ngắt quãng liên tục hào hùng như bản tin thời sự 7h tối như thế. Lúc đầu còn vui cười giòn tan mà lúc sau có đem mười kết thúc có hậu đến cũng chỉ làm buồn ơi là sầu thế này. Dưỡng không gây tội ác, Dưỡng không muốn làm hại ai, nhưng Dưỡng luôn phải sống trong dằn vặt đau khổ, ngay cả khi nghe Đoành lảm nhảm nhại theo đống tiểu thuyết trinh thám đã đọc lâu nay. Mặt nhọn bị bắt rồi đấy. Nhưng cuối cùng, ai sẽ đảm bảo cho anh, cho sự lương thiện của anh. Hay chính vì lòng lương thiện tự thân ấy mà anh sẽ không bao giờ được yên ổn.
Các dòng nhân vật xung quanh chắc không thể không nhắc đến Cốm và Lily. Mà thôi, đó sẽ lại mở ra những câu chuyện khác. Mà mình chỉ muốn tát cho Dưỡng vài cái xong ôm anh xin lỗi.
Trần Dần viết ngông nghênh đáng yêu quá, khiến mình không thể xét nổi đây là trinh thám, tự sự chiến tranh hay triết lý bốc phét nữa.
Những dòng tâm sự lủi thủi của nhân vật Dưỡng khiến mình nhớ đến Nhật ký người điên của Lỗ Tấn mà cũng chả phải. Lấy đâu ra cái giọng nói bị ngắt quãng liên tục hào hùng như bản tin thời sự 7h tối như thế. Lúc đầu còn vui cười giòn tan mà lúc sau có đem mười kết thúc có hậu đến cũng chỉ làm buồn ơi là sầu thế này. Dưỡng không gây tội ác, Dưỡng không muốn làm hại ai, nhưng Dưỡng luôn phải sống trong dằn vặt đau khổ, ngay cả khi nghe Đoành lảm nhảm nhại theo đống tiểu thuyết trinh thám đã đọc lâu nay. Mặt nhọn bị bắt rồi đấy. Nhưng cuối cùng, ai sẽ đảm bảo cho anh, cho sự lương thiện của anh. Hay chính vì lòng lương thiện tự thân ấy mà anh sẽ không bao giờ được yên ổn.
Các dòng nhân vật xung quanh chắc không thể không nhắc đến Cốm và Lily. Mà thôi, đó sẽ lại mở ra những câu chuyện khác. Mà mình chỉ muốn tát cho Dưỡng vài cái xong ôm anh xin lỗi.
July 15, 2018
Thực sự lúc đầu đọc cảm thấy khá khó chịu, vì cách dùng chữ "i" thay cho "y" và cách đặt dấu phẩy theo cảm xúc, khắp tác phẩm. Tuy nhiên, càng đọc lại càng thấy lôi cuốn, lại càng thấy nhịp điệu nhịp nhàng mang đầy chất thơ. Về sau, mỗi lần gặp chữ "i" viết sai mình không còn khựng lại hay cau mày nữa, mà lại thấy nó thật ngông, thật bùng cháy, giống như chính tâm trạng của nhân vật.
Nếu muốn đồng cảm hơn với tác phẩm, có lẽ bạn nên tìm hiểu về "vấn đề" Nhân văn Giai phẩm, một vấn đề khiến cho Trần Dần tới lúc nhắm mắt cũng không được nhìn thấy đứa con tinh thần của mình được xuất bản, mà đứa con ấy đã được ông gửi gắm bao nhiêu cảm xúc dồn nén, bao nhiêu tháng ngày đau đớn khi mà "lãnh đạo văn nghệ không được trả lại cho văn nghệ sỹ", khi mà tinh thần văn nghệ của họ phải chịu đựng án "trung thân" trong chính tư tưởng của chính mình.
Càng đọc càng thấm, và đến lúc bạn phải thảng thốt - Dưỡng trong truyện chẳng phải chính là hóa thân của Trần Dần đấy thôi, Dưỡng mượn Nhật ký để trốn chạy thời gian, Trần Dần mượn nhật ký của Dưỡng để trốn chạy thực tại. Cả hai đều là những người đã chọn sai một lối rẽ ở một hoặc một số ngã tư nào đó, nhưng dù cho họ lùi ngược thời gian và chọn lại - họ vẫn cứ sẽ chọn như vậy.
Nếu muốn đồng cảm hơn với tác phẩm, có lẽ bạn nên tìm hiểu về "vấn đề" Nhân văn Giai phẩm, một vấn đề khiến cho Trần Dần tới lúc nhắm mắt cũng không được nhìn thấy đứa con tinh thần của mình được xuất bản, mà đứa con ấy đã được ông gửi gắm bao nhiêu cảm xúc dồn nén, bao nhiêu tháng ngày đau đớn khi mà "lãnh đạo văn nghệ không được trả lại cho văn nghệ sỹ", khi mà tinh thần văn nghệ của họ phải chịu đựng án "trung thân" trong chính tư tưởng của chính mình.
Càng đọc càng thấm, và đến lúc bạn phải thảng thốt - Dưỡng trong truyện chẳng phải chính là hóa thân của Trần Dần đấy thôi, Dưỡng mượn Nhật ký để trốn chạy thời gian, Trần Dần mượn nhật ký của Dưỡng để trốn chạy thực tại. Cả hai đều là những người đã chọn sai một lối rẽ ở một hoặc một số ngã tư nào đó, nhưng dù cho họ lùi ngược thời gian và chọn lại - họ vẫn cứ sẽ chọn như vậy.
September 14, 2018
#2018PopsugarReadingChallenge
34. A book by a local author
Đọc ngay những dòng mở đầu, tôi đã biết ngay là mình chọn đúng cuốn sách mà tôi cần rồi. Những lời lẽ giản dị nhưng cứ thế mà thấm đẫm vào tôi như thấm đẫm bằng một làn mưa. Bây giờ tôi đã hiểu ra rằng nếu như tôi có vấn đề với những cuốn sách nước ngoài thì hãy cứ về với những cuốn sách Việt, hãy tìm về những lời văn sâu lắng của các ông, các bác mà những cuốn sách của họ đã có trước cả khi tôi ra đời.
Không hiểu sao chính những dấu phẩy khiến mọi người khó chịu lại là thứ hữu ích khiến tôi nhập tâm vào câu truyện. Có vẻ như tôi quá mệt mỏi khi phải động não đến mấy câu dài dù chỉ là bình thường. Tôi đọc từng câu một, ngắt theo từng dấu chấm, dấu phẩy của câu văn. Mỗi ngày tôi đọc một vài đoạn. Đó chính là cái thú của tôi khi đọc quyển sách này.
34. A book by a local author
Đọc ngay những dòng mở đầu, tôi đã biết ngay là mình chọn đúng cuốn sách mà tôi cần rồi. Những lời lẽ giản dị nhưng cứ thế mà thấm đẫm vào tôi như thấm đẫm bằng một làn mưa. Bây giờ tôi đã hiểu ra rằng nếu như tôi có vấn đề với những cuốn sách nước ngoài thì hãy cứ về với những cuốn sách Việt, hãy tìm về những lời văn sâu lắng của các ông, các bác mà những cuốn sách của họ đã có trước cả khi tôi ra đời.
Không hiểu sao chính những dấu phẩy khiến mọi người khó chịu lại là thứ hữu ích khiến tôi nhập tâm vào câu truyện. Có vẻ như tôi quá mệt mỏi khi phải động não đến mấy câu dài dù chỉ là bình thường. Tôi đọc từng câu một, ngắt theo từng dấu chấm, dấu phẩy của câu văn. Mỗi ngày tôi đọc một vài đoạn. Đó chính là cái thú của tôi khi đọc quyển sách này.
February 8, 2017
Cuốn này xây dựng hình tượng khá ngồ ngộ. Nhân vật chính là 1 anh mê truyện trinh thám đã duyên dáng trí tuệ lại còn hào hoa dâm đãng, cách đây hơn nửa thế kỷ đã có thú vui tao nhã là chơi ảnh con lợn =.=
Nếu cụ Trần Dần học cùng với cháu thời còn trẻ thì chắc chắn điểm văn của cụ sẽ không cao và cô giáo sẽ thường xuyên phê là lạm dụng dấu phẩy tràn lan ._. Đó chính là cái đạo lý của tập làm văn, vd như khi nhà văn điệp từ thì nó là điệp từ, còn khi học sinh điệp từ thì đó là "lỗi" điệp từ. Công bằng ở đâu :-|
Tạm cho cuốn này 2 sao rưỡi. Khoan bàn đến chuyện hay, dở, mình chỉ muốn nói là nó ko hợp gu với mình qua cái đi���m số ấy. Ai bảo gu của mình vớ vẩn hay khả năng cảm thụ nông cạn thì mình cũng đành chịu. Vấn đề ấy nên bàn khi mình "lớn" hơn chút, giờ chính ra mình mới to đầu, mới già trâu thôi chứ chưa "lớn". Đợi "lớn" đã, chắc chắn sẽ đọc lại ._.
Rốt cuộc vẫn là câu hỏi muôn thuở : kỳ vọng gì về cuốn sách này. Mình chẳng biết mình kỳ vọng gì.
#quote
"Không biết, tôi đã đọc ở đâu, một í kiến về thời gian, như thế này: hiện tại được coi, như biên giới của hai KHÔNG. Cái KHÔNG thứ nhất là dĩ vãng, vốn đã có, bây giờ không có nữa. Cái KHÔNG thứ hai là tương lai, bây giờ chưa có, vì vậy bây giờ cũng không.
Hiện tại chính là khoảng sột soạt giữa hai bờ vực ấy, giữa hai cái KHÔNG ấy. Cho nên hiện tại cũng không là gì cả. Ý kiến này giúp đỡ tôi, trong nhiều năm dài, và giải thích vì sao, có động từ hi vọng, vì sao, có động tác ghi nhật kí. Cả hai đều xảy ra, vào một thời điểm, mang tên hiện tại, nhưng trong một khoảnh khắc nhất định. Khoảnh khắc này có thể đo được, bằng những giọt đồng hồ, bằng những quyển lịch, tức là bằng những đồ vật hiện hữu.
Những đồ vật hiện hữu, do đó, đã giúp cho hiện tại, từ KHÔNG trở thành CÓ. Chính vì vậy mà người đời ghi nhật kí, và cũng chính vì vậy, nhật kí bắt buộc phải bắt đầu, bằng những con số hiện hữu, là ngày, là giờ, là thứ tự của tuần, của tháng, của năm, của mùa. Dường như làm như vậy, hiện tại sẽ được khẳng định rõ ràng, vào một chỗ í nghĩa, trên đường tuyến tính, của thời gian, từ trái sang phải, theo chiều mũi tên bay.
Thử nghiệm của tôi về thời gian, là xáo trộn lại các tờ lịch, để lúc nào tôi muốn mùa đông, là có mùa đông, để lúc nào cũng hiện tại. Lúc nào cũng không quá khứ, không cả ngày mai….
Tôi thấy khó thật, đi trong phố thì dễ, đi trong đời khó hơn triệu lần. Đi trong thành phố, dù là thành phố lạ, rẽ vào ngã tư rất dễ. Ngã tư trong thành phố nào, cũng sờ sờ là ngã tư. Có rẽ nhầm, cũng quay lại được. Ngã tư trong đời khác, đời không cho quay lại, không có cách gì quay lại. Đời nghiệt ngã. Đời lằng nhằng, ngã tư đời do đó, lờ mờ và loằng ngoằng. Đời di động, ngã tư đời do đó di chuyển trong cuộc đời, không lúc nào iên
…tôi bắt đầu nhận thấy sự nguy hiểm của vĩnh cữu… sự vĩnh cửu giống như vũng nước tù , càng vĩnh cửu càng hôi thối, càng lắm kí sinh trùng.
‘tôi viết để đưa hiện tại của tôi ra khỏi thời gian, để ngày hôm nay được tồn tại vĩnh viễn…
Nếu cụ Trần Dần học cùng với cháu thời còn trẻ thì chắc chắn điểm văn của cụ sẽ không cao và cô giáo sẽ thường xuyên phê là lạm dụng dấu phẩy tràn lan ._. Đó chính là cái đạo lý của tập làm văn, vd như khi nhà văn điệp từ thì nó là điệp từ, còn khi học sinh điệp từ thì đó là "lỗi" điệp từ. Công bằng ở đâu :-|
Tạm cho cuốn này 2 sao rưỡi. Khoan bàn đến chuyện hay, dở, mình chỉ muốn nói là nó ko hợp gu với mình qua cái đi���m số ấy. Ai bảo gu của mình vớ vẩn hay khả năng cảm thụ nông cạn thì mình cũng đành chịu. Vấn đề ấy nên bàn khi mình "lớn" hơn chút, giờ chính ra mình mới to đầu, mới già trâu thôi chứ chưa "lớn". Đợi "lớn" đã, chắc chắn sẽ đọc lại ._.
Rốt cuộc vẫn là câu hỏi muôn thuở : kỳ vọng gì về cuốn sách này. Mình chẳng biết mình kỳ vọng gì.
#quote
"Không biết, tôi đã đọc ở đâu, một í kiến về thời gian, như thế này: hiện tại được coi, như biên giới của hai KHÔNG. Cái KHÔNG thứ nhất là dĩ vãng, vốn đã có, bây giờ không có nữa. Cái KHÔNG thứ hai là tương lai, bây giờ chưa có, vì vậy bây giờ cũng không.
Hiện tại chính là khoảng sột soạt giữa hai bờ vực ấy, giữa hai cái KHÔNG ấy. Cho nên hiện tại cũng không là gì cả. Ý kiến này giúp đỡ tôi, trong nhiều năm dài, và giải thích vì sao, có động từ hi vọng, vì sao, có động tác ghi nhật kí. Cả hai đều xảy ra, vào một thời điểm, mang tên hiện tại, nhưng trong một khoảnh khắc nhất định. Khoảnh khắc này có thể đo được, bằng những giọt đồng hồ, bằng những quyển lịch, tức là bằng những đồ vật hiện hữu.
Những đồ vật hiện hữu, do đó, đã giúp cho hiện tại, từ KHÔNG trở thành CÓ. Chính vì vậy mà người đời ghi nhật kí, và cũng chính vì vậy, nhật kí bắt buộc phải bắt đầu, bằng những con số hiện hữu, là ngày, là giờ, là thứ tự của tuần, của tháng, của năm, của mùa. Dường như làm như vậy, hiện tại sẽ được khẳng định rõ ràng, vào một chỗ í nghĩa, trên đường tuyến tính, của thời gian, từ trái sang phải, theo chiều mũi tên bay.
Thử nghiệm của tôi về thời gian, là xáo trộn lại các tờ lịch, để lúc nào tôi muốn mùa đông, là có mùa đông, để lúc nào cũng hiện tại. Lúc nào cũng không quá khứ, không cả ngày mai….
Tôi thấy khó thật, đi trong phố thì dễ, đi trong đời khó hơn triệu lần. Đi trong thành phố, dù là thành phố lạ, rẽ vào ngã tư rất dễ. Ngã tư trong thành phố nào, cũng sờ sờ là ngã tư. Có rẽ nhầm, cũng quay lại được. Ngã tư trong đời khác, đời không cho quay lại, không có cách gì quay lại. Đời nghiệt ngã. Đời lằng nhằng, ngã tư đời do đó, lờ mờ và loằng ngoằng. Đời di động, ngã tư đời do đó di chuyển trong cuộc đời, không lúc nào iên
…tôi bắt đầu nhận thấy sự nguy hiểm của vĩnh cữu… sự vĩnh cửu giống như vũng nước tù , càng vĩnh cửu càng hôi thối, càng lắm kí sinh trùng.
‘tôi viết để đưa hiện tại của tôi ra khỏi thời gian, để ngày hôm nay được tồn tại vĩnh viễn…
May 8, 2019
Mình vốn là đứa ít tiếp xúc với văn học Việt Nam, chỉ một năm gần đây mình mới bắt đầu đọc, nên quả thực, trước cuốn sách này thì chẳng biết Trần Dần là ai (thứ lỗi cho sự hiểu biết nghèo nàn của mình).
Mình đến với "Những ngã tư và những cột đèn" hoàn toàn tình cờ, một sự tình cờ may mắn, mình cho là vậy.
Khi bắt đầu những trang đầu tiên, mình chỉ thấy, sao tác giả dị vậy? Dị ngay từ những con chữ, lối hành văn, và cả suy nghĩ nữa chứ. Không phải do ông dùng những từ hoa mỹ, không hề, mà do những từ ông chọn, nó bình dị gần gũi, tưởng như chẳng có gì nhưng lại khiến người ta suy nghĩ, băn khoăn không biết ý nghĩ ẩn sau bên trong là gì?
Những câu hỏi ông đặt ra xuyên suốt, ám ảnh về những ngã tư đường, thực sự khiến mình suy nghĩ rất nhiều. "Đời nhiều ngã tư và đời không ngã tư, nên chọn cái nào?", ông đặt ra câu hỏi này ở chương cuối, trước khi kết thúc. Chậc, đúng là làm khó người ta. Có ngã tư, là có nhiều lựa chọn, mà có nhiều lựa chọn, người ta lại sợ chọn sai. Cơ mà chẳng có ngã tư, tức là cũng chẳn có lựa chọn nào cả.
"Những ngã tư và những cột đèn", với bối cảnh lịch sử mang tính chất chuyển giao quan trọng, có cả tình yêu, tình bạn, lòng hận thù, sự vị tha và cao hơn cả là niềm tin vào một tương lai tốt đẹp, tin vào công lí, thì mình dám chắc là một cuốn sách đáng để trải nghiệm, đáng để đắm mình.
(thú thực, khi viết những dòng này và đọc lại, mình thấy hổ thẹn bởi vốn tiếng Việt của bản thân, chẳng biết làm thế nào để diễn tả những cảm xúc của mình trước một tác phẩm đầy sức mạnh này, haha)
Mình đến với "Những ngã tư và những cột đèn" hoàn toàn tình cờ, một sự tình cờ may mắn, mình cho là vậy.
Khi bắt đầu những trang đầu tiên, mình chỉ thấy, sao tác giả dị vậy? Dị ngay từ những con chữ, lối hành văn, và cả suy nghĩ nữa chứ. Không phải do ông dùng những từ hoa mỹ, không hề, mà do những từ ông chọn, nó bình dị gần gũi, tưởng như chẳng có gì nhưng lại khiến người ta suy nghĩ, băn khoăn không biết ý nghĩ ẩn sau bên trong là gì?
Những câu hỏi ông đặt ra xuyên suốt, ám ảnh về những ngã tư đường, thực sự khiến mình suy nghĩ rất nhiều. "Đời nhiều ngã tư và đời không ngã tư, nên chọn cái nào?", ông đặt ra câu hỏi này ở chương cuối, trước khi kết thúc. Chậc, đúng là làm khó người ta. Có ngã tư, là có nhiều lựa chọn, mà có nhiều lựa chọn, người ta lại sợ chọn sai. Cơ mà chẳng có ngã tư, tức là cũng chẳn có lựa chọn nào cả.
"Những ngã tư và những cột đèn", với bối cảnh lịch sử mang tính chất chuyển giao quan trọng, có cả tình yêu, tình bạn, lòng hận thù, sự vị tha và cao hơn cả là niềm tin vào một tương lai tốt đẹp, tin vào công lí, thì mình dám chắc là một cuốn sách đáng để trải nghiệm, đáng để đắm mình.
(thú thực, khi viết những dòng này và đọc lại, mình thấy hổ thẹn bởi vốn tiếng Việt của bản thân, chẳng biết làm thế nào để diễn tả những cảm xúc của mình trước một tác phẩm đầy sức mạnh này, haha)
September 5, 2017
Quyển này nổi trước hết là do số phận lao đao của nó lẫn cha đẻ của nó, nhưng sau khi làm người đọc choáng ngợp bởi cái background có vẻ gian truân (which rất hút hồn người Việt mình) thì quyển này để lại dấu ấn vô cùng sâu đậm bởi tất tần tật rất nhiều thứ.
Trần Dần có lẽ là một trong số ít tác gia Việt Nam chịu ảnh hưởng sớm và mạnh mẽ của trào lưu văn học hiện sinh (mấy bạn tự google nhe, trào lưu này tiêu biểu bởi Dostoy, Camus, Sartre,... về sau lan tràn thành Beat Gen ở Mỹ) vì vậy tác phẩm này mang đậm màu sắc của các tác phẩm hiện sinh kiểu L'étranger hay Desolation Angel. Tuy nhiên văn phong không vì vậy mà trở nên quá "Tây" mà ngược lại tác giả dùng rất nhiều cách diễn tả, tiếng lóng địa phương kiểu Việt nên rất gần gũi và dung dị. Đề tài tác giả khai thác rất mới lạ và táo bạo, cách diễn dịch đa sầu và đậm chất lãng tử.
Cá nhân mình đọc quyển này được nhiều lần và sẽ còn đọc lại.
Trần Dần có lẽ là một trong số ít tác gia Việt Nam chịu ảnh hưởng sớm và mạnh mẽ của trào lưu văn học hiện sinh (mấy bạn tự google nhe, trào lưu này tiêu biểu bởi Dostoy, Camus, Sartre,... về sau lan tràn thành Beat Gen ở Mỹ) vì vậy tác phẩm này mang đậm màu sắc của các tác phẩm hiện sinh kiểu L'étranger hay Desolation Angel. Tuy nhiên văn phong không vì vậy mà trở nên quá "Tây" mà ngược lại tác giả dùng rất nhiều cách diễn tả, tiếng lóng địa phương kiểu Việt nên rất gần gũi và dung dị. Đề tài tác giả khai thác rất mới lạ và táo bạo, cách diễn dịch đa sầu và đậm chất lãng tử.
Cá nhân mình đọc quyển này được nhiều lần và sẽ còn đọc lại.
December 16, 2012
"Tôi cố nhớ lại, cảm giác khi đọc cuốn sách mấy năm trước, hình như cảm giác của lúc ấy không đáng để í. Vậy mà chiều nay, cuốn sách cho tôi những xúc động kì lạ. Chắc hiện tượng này, cũng bình thường thôi. Những chuyện cổ tích tôi nghe từ bé, những chuyện đời những cuốn sách, mà người ta sống mãi và đọc mãi, là cái bình thường, rất bình thường. Có khi người ta còn xen thường chúng, có khi còn chê bĩu môi. Để rồi bất chợt, đúng một lúc của nó, người ta mới à à, mới hiểu giá trị của chúng. Có khi đã quá muộn."
November 28, 2022
Thực sự phải nói là xuất sắc, từ xây dựng nhân vật đến miêu tả nội tâm. Vừa đọc vừa tấm tắc, tại sao ngòi bút lại có thể tài tình đến thế - qua một câu chuyện nhỏ mà tác giả có thể mô tả và khiến người đọc cảm nhận được cái tâm lý của cả một xã hội ngày đầu giải phóng cực kỳ xao động, rối ren
- với hoạt động tình báo đầy thủ đoạn, nham hiểm trong bóng tối,
- với người dân đề cao cảnh giác đến cực đoan, nhiều khi chặn cả những hạt mầm lương thiện nhưng đã trót một lần lầm lỡ được trở lại với cộng đồng,
- và với cái đối lập của những cao cả, trong sạch >< những vui thú, mê muội, dục vọng cá nhân
Nghệ thuật đẩy cao trào, nhịp văn dồn dập ở khúc cuối cũng phải nói là thực sự đỉnh cao.
***
Điểm trừ duy nhất có lẽ là đoạn nhân vật chính Dưỡng bàn mưu tính kế với bạn mình (Đoành) để chơi lại bọn tình báo. Dù rất thành công trong việc tạo plot twist và tăng kịch tính lên đỉnh điểm, nhưng chả hiểu sao đọc đoạn ấy cứ cảm giác hao hao mấy cuốn trinh thám rẻ tiền. Dù sau khi đọc xong nghĩ lại thì mình cũng hiểu được tâm lý nhân vật - ở cái tuổi 23, đọc quá nhiều trinh thám, và trong những giây phút muốn chứng tỏ mình xứng đáng để được trở về với cộng đồng, với nhân dân.
***
Nhưng phải nói là phục cái cách viết nhấn mạnh vào những giằng xé trong nội tâm nhân vật, thủ pháp vận dụng "những ngã tư, những cột đèn" để tượng trưng cho sự rối ren của những quyết định bên trong con người, cùng với ánh sáng - thứ định hướng những quyết định ấy, hay làm lóa mắt người ta để đẩy người ta đi về phía ngược lại.
- với hoạt động tình báo đầy thủ đoạn, nham hiểm trong bóng tối,
- với người dân đề cao cảnh giác đến cực đoan, nhiều khi chặn cả những hạt mầm lương thiện nhưng đã trót một lần lầm lỡ được trở lại với cộng đồng,
- và với cái đối lập của những cao cả, trong sạch >< những vui thú, mê muội, dục vọng cá nhân
Nghệ thuật đẩy cao trào, nhịp văn dồn dập ở khúc cuối cũng phải nói là thực sự đỉnh cao.
***
Điểm trừ duy nhất có lẽ là đoạn nhân vật chính Dưỡng bàn mưu tính kế với bạn mình (Đoành) để chơi lại bọn tình báo. Dù rất thành công trong việc tạo plot twist và tăng kịch tính lên đỉnh điểm, nhưng chả hiểu sao đọc đoạn ấy cứ cảm giác hao hao mấy cuốn trinh thám rẻ tiền. Dù sau khi đọc xong nghĩ lại thì mình cũng hiểu được tâm lý nhân vật - ở cái tuổi 23, đọc quá nhiều trinh thám, và trong những giây phút muốn chứng tỏ mình xứng đáng để được trở về với cộng đồng, với nhân dân.
***
Nhưng phải nói là phục cái cách viết nhấn mạnh vào những giằng xé trong nội tâm nhân vật, thủ pháp vận dụng "những ngã tư, những cột đèn" để tượng trưng cho sự rối ren của những quyết định bên trong con người, cùng với ánh sáng - thứ định hướng những quyết định ấy, hay làm lóa mắt người ta để đẩy người ta đi về phía ngược lại.
May 22, 2022
Đọc review rồi mình mới biết nhiều người đọc có vấn đề với cách chấm câu. Mình hoàn toàn không nhận ra luôn, chắc do chấm câu của mình cũng vốn lung tung.
Đọc trong một tuần thì là một tuần nhớ Hà Nội. Mình không chắc là nếu mình ở Hà Nội thì mình có nhớ không, biết đâu Hà Nội mình nhớ là Hà Nội xưa, cái thời mà anh Dưỡng tả.
Anh Dưỡng này thú vị, đối thoại và đọc thoại nội tâm của anh đều mơ hồ mà lại ngầu.
Anh này sống cũng Tây nên lời kể của anh có chút gì đó phóng khoáng và dị. Ông Trung Trố là nhân vật thú vị thứ 2 trong cuốn này. Tưởng tượng ra ông với tư tưởng cải tạo, với tinh thần cách mạng, miền Bắc đã thấy vui rồi. Và 36 cụm từ của ông quả thật rất đáng để bỏ ra chép lại.
Trinh thám nhưng với mình không hẳn là trinh thám, chắc mình không quan tâm tới cốt truyện, mình quan tâm đến nội tâm anh Dưỡng, đến sự lạc lõng, mơ hồ của anh và mình nhớ phố xá, nhớ phở. Phố và cột đèn được miêu tả thật tình, sex cũng được đề cập khá nhiều và khá tình.
Anh Dưỡng đọc trinh thám tiếng Pháp, cảm nhận được sex, lãng mạn nhưng lại cứ bảo mình không lãng mạn. Nói chung, qua con mắt anh và qua cách tả của tác giả, cái đọng lại là một thời kì thật mâu thuẫn nhưng thật đẹp, một Hà Nội thật chật chội nhưng duyên dáng, thật tấp nập nhưng giản dị.
Tình!
Câu chữ của tác giả đúng là có hay và thú vị nhưng chưa nhiều lúc khiến mình ngạc nhiên hay trân trọng cái hồn ngôn ngữ như kì vọng.
Đọc cuốn này đương nhiên mình nhớ Uyên và mình quý Uyên, Uyên đối với mình là một phần to lớn của Hà Nôi.
Đọc trong một tuần thì là một tuần nhớ Hà Nội. Mình không chắc là nếu mình ở Hà Nội thì mình có nhớ không, biết đâu Hà Nội mình nhớ là Hà Nội xưa, cái thời mà anh Dưỡng tả.
Anh Dưỡng này thú vị, đối thoại và đọc thoại nội tâm của anh đều mơ hồ mà lại ngầu.
Anh này sống cũng Tây nên lời kể của anh có chút gì đó phóng khoáng và dị. Ông Trung Trố là nhân vật thú vị thứ 2 trong cuốn này. Tưởng tượng ra ông với tư tưởng cải tạo, với tinh thần cách mạng, miền Bắc đã thấy vui rồi. Và 36 cụm từ của ông quả thật rất đáng để bỏ ra chép lại.
Trinh thám nhưng với mình không hẳn là trinh thám, chắc mình không quan tâm tới cốt truyện, mình quan tâm đến nội tâm anh Dưỡng, đến sự lạc lõng, mơ hồ của anh và mình nhớ phố xá, nhớ phở. Phố và cột đèn được miêu tả thật tình, sex cũng được đề cập khá nhiều và khá tình.
Anh Dưỡng đọc trinh thám tiếng Pháp, cảm nhận được sex, lãng mạn nhưng lại cứ bảo mình không lãng mạn. Nói chung, qua con mắt anh và qua cách tả của tác giả, cái đọng lại là một thời kì thật mâu thuẫn nhưng thật đẹp, một Hà Nội thật chật chội nhưng duyên dáng, thật tấp nập nhưng giản dị.
Tình!
Câu chữ của tác giả đúng là có hay và thú vị nhưng chưa nhiều lúc khiến mình ngạc nhiên hay trân trọng cái hồn ngôn ngữ như kì vọng.
Đọc cuốn này đương nhiên mình nhớ Uyên và mình quý Uyên, Uyên đối với mình là một phần to lớn của Hà Nôi.
Displaying 1 - 30 of 183 reviews