“Atatürk bir eğitim sıçraması yapmak için Tevhid-i Tedrisat'ı hayata geçirdi, yurtdışına talebe gönderdi. Peki bu gençler döndükleri zaman ne yapacaklar? Öğretmen olacaklar. Yurtdışına talebe göndermenin ana gayesi bu.

Yurtdışına tahsile gidenlerden biri de benim hocalarımdan, rahmetli İhsan Ketin. İhsan Bey lisans tahsilini bitiriyor, oradaki hocası "Sen çok başarılısın. Memleketine dönüp liseye öğretmen olman yazık olur. Kal burada ve doktora yap" diyor. Bunun için İhsan Bey Milli Eğitim'e müracaat ediyor ve doktora yapması için kalmasına müsaade ediyorlar.

Sonra Mustafa Kemal'in yurtdışına tahsile gönderilen bu talebelere söylediği bir söz vardır: "Sizleri birer kıvılcım olarak gönderiyorum, volkan olarak dönünüz." Ne müthiş bir nasihattır.

Yurtdışına giden, benim de öğrencileri olma imkânı bulduğum İhsan Ketin, Ekrem Akurgal, Sedat Alp gibi hocalarımdan bu hikâyeleri çokça dinledim. “Öyle bir heyecanla gittik ki, Almanlara tepeden bakıyorduk. Paramız daha değerliydi. Almanya kargaşa içindeydi. Hitler iktidara gelmeden evvel işsizlik yüzde elli civarındaydı. Günde yirmi-otuz kişi sokaklarda öldürülüyordu" diye anlatıyorlardı.

Ortak kanaatleri oranın bir cehennem, bizim vatanın ise bir cennet olduğu istikametindeydi. Almanlar bizimkilerle kendilerini yemeğe götürsünler diye arkadaşlık etmeye çalışırlarmış, çünkü bizimkiler daha zengin!

Şimdi, bu insanların dönecekleri yer üniversite, Darülfünun. Fakat buranın durumu bir felaket. Sadece bir kişinin varlığından söz edebiliriz, o da Fuad Köprülü. Şahane bir Türkiyat Enstitüsü var. Köprülü, dönemin çok önemli bilim insanları olan Bartold, Karçkovski ve Oldenburg'un imzalarıyla Rus Bilimler Akademisi'ne seçiliyor. Hatta Köprülü, 1928 yılında Bartold'u Darülfünun'a davet eder ve Bartold, burada on iki ders verir. Sonra bu derslerin metinleri önce Türkçe, sonra da sair dillerde yayınlanır. Ardından da hep beraber Azerbaycan'daki meşhur Türkiyat Kongresi'ne giderler.

Şunu söylemeye çalışıyorum: Köprülü'den başka hemen hemen işe yarar insan yok Darülfünun'da. Atatürk de nihayetinde bir asker, nasıl tartacak bu vaziyeti? İsviçre'den Albert Malche davet ediliyor. Kendisi durumu tetkik ettikten sonra Mustafa Kemal'e bir rapor takdim ediyor. Özetle, "Ne burası üniversiteye, ne de buradaki hocalar üniversite hocalarına benziyor." der. Hocaların çoğunun diploması dahi yok.”