Hay tại sao tầng lớp ưu tú trẻ trung ở quanh Silicon Valley và Bay Area lại có thể làm xoay chuyển chính trị Hoa Kỳ và tới đây là thế giới.

Bài này là bài cuối trong loạt bài về Vương Hộ Ninh và Peter Thiel, AI và chính trị (gồm 8 bài nhỏ).

*

Quãng đầu năm 2025, tờ Wall Street Journal có một bài phóng sự khiến mình đặc biệt chú ý. Cảnh sát tuần tra biên giới ở Vermont dừng một chiếc xe hơi lại để kiểm tra. Trên xe có một số người, trước đó vài ngày bị chính quyền đặt vào dạng “giám sát định kỳ” do họ ăn mặc kiểu đặc nhiệm và mang theo vũ khí. Ngay khi xe dừng, một vụ đọ súng lập tức nổ ra khiến một cảnh sát thiệt mạng, nhóm trong xe cũng có một người chết. Người này là một nhà khoa học máy tính trẻ, gốc Đức, và là transgender (chuyển giới).

Nhóm người trong xe là thành viên của một nhóm lớn hơn trước đó dính líu đến vài vụ giết người rải rác. Các thành viên của có đặc điểm chung: trẻ tuổi, đều là dân computer science (khoa học máy tính), đều là vegan (một kiểu ăn chay, nhưng khác với ăn chay ở VN chúng ta), và đều quan tâm đến AI Safety (tức là lo rằng AI phát triển sẽ làm hại loài người, cần có kiềm chế để AI được an toàn). Một vài thành viên trong nhóm là transgender. 

Ngoài phóng sự ngắn nói trên, tờ Wall Street Journal có một loạt bài viết về nhóm này. Họ được gọi là “các Zizian”. Xuất thân đều là thành viên của một cộng đồng rất ưu tú ở Bay Area và Silicon Valley có tên gọi là rationalist community (cộng đồng những người theo chủ nghĩa lý tính). 

Tên gọi Zizians được đặt theo tên của thủ lĩnh nhóm là Ziz LaSota. Cô thủ lĩnh này là một transgender trẻ trung cao ráo, rất thông minh, đã từng làm thực tập sinh ở NASA, đang học dở thạc sĩ  ngành khoa học máy tính thì bỏ qua Bay Area để tham gia “Cộng Đồng” và để gắn kết với một phong trào đang đơm hoa kết trái ở đó là phong trào Effective Altruism (Chủ nghĩa vị tha hiệu dụng). 

Cộng đồng rationalist (sau đây gọi tắt là “Cộng Đồng”) là một cộng đồng “thượng lưu” nhưng lỏng lẻo. Cộng Đồng sinh hoạt online, hầu hết là những người trẻ tuổi tài năng, có IQ cực cao, và là dân công nghệ làm việc ở các hãng công nghệ hàng đầu thế giới, các quỹ đầu tư công nghệ, các tổ chức nghiên cứu công nghệ và sinh viên ở các đại học hạng nhất Hoa Kỳ. Đúng như tên gọi của cộng đồng, các thành viên cố gắng sống duy lý nhất có thể, thường xuyên xa vào các cuộc tranh luận online để tìm ra nhũng cái họ gọi là chân lý. Họ sử dụng rất nhiều memes, comics, dark humor và game, và lạm dụng biện luận đến mức xa rời thực tiễn. Đến đây mọi người có thể nhận ra Elon Musk là một tay rất điển hình của cộng đồng này. (Cuối bài mình sẽ điểm qua lập luận lên sao Hoả của Musk.)

Không gian tranh luận của Cộng Đồng là online, và forum quan trọng nhất của họ là Less Wrong. Less Wrong, thành lập 2009, bàn về tất cả những gì thời thượng nhất trong giới công nghệ đỉnh cao: triết học, ý thức, trí thông minh nhân tạo, tâm lý, kinh tế, kinh tế học hành vi. Nhưng hai dòng chảy quan trọng nhất trên forum này, và lôi kéo, gắn kết được rất nhiều thành viên, là AI, Effective Altruism, tranhumanism và extropianism. 

[Riêng với Effective Altruism, có nhiều người chịu ảnh hưởng thuyết này sâu sắc trong đó có nhiều tỷ phú hoặc đại tỷ phú công nghệ. Các tay chơi nhà giàu này tài trợ để quảng bá hoạt động và tư tưởng của Effective Altruism đi khắp thế giới, hiện diện trên đủ các kênh truyền thông mà audience là giới trẻ, có tri thức, nhiều hoài bão và… mơ mộng. Trong số các tỷ phú này có cả Sam Bankman-Fried.

Mở ngoặc thêm, Le Bon nói người dân ở tầng lớp thấp thì tâm tư nguyện vọng suy nghĩ tôn giáo vân vân về cơ bản là đơn giản và giống nhau. Còn ở các tầng lớp cao, thì càng cao các cá nhân lại càng đa dạng về tư tưởng, thẩm mỹ, nhu cầu, lối sống. Cộng đồng rationalist vì vậy cũng rất đa dạng, không ai giống ai, các nhóm trở nên cực đoan và bạo lực như Zizians là rất đặc biệt, nên bị cộng đồng sút ra ngoài (trên Wall Street Journal có riêng một bài về việc này.)

Từ tên gọi của cộng đồng, ta có thể đoán được phương thức đi tìm chân lý của họ là rational reasoning, ta có thể đoán tiếp được là họ dùng Bayes (nhưng chắc chắn phần updating belief họ dùng data thiên kiến), và một trong các chủ đề mà họ quan tâm là cognitve bias (thiên lệch nhận thức).

Tên forum mà họ tranh luận, vì vậy, rất dễ hiểu, có tên là Less Wrong.

*

Như đã nhắc lại ở trên, các hệ tư tưởng ở Bay Area, một nơi dày đặc dân công nghệ trẻ và đặc biệt thông minh, nên rất phân kỳ và đa dạng, họ còn nhiều nhóm nhỏ tách ra với các tư tưởng vừa hấp dẫn, vừa cấp tiến, vừa kỳ bí như singularitarianism, longtermism, postrationalists. Tất cả những thứ này tạo ra một hỗn hống kỳ lạ nấp dưới một cái tên chung: Silicon Valley’s ideology (Ý thức hệ của thung lũng Silicon.)

Ziz LaSota đến Bay Area là để kết nối ngoài đời thực với Effective Altruism. Các bài viết của cô trên diễn đàn rất có ảnh hưởng, được cite rất nhiều (ta có thể nhớ đến tathy, thanh niên xa mẹ và các nick trên đấy đã từng có ảnh hưởng thế nào với một tầng lớp nào đó trong xã hội, chỉ khác là chưa tạo dựng được phong trào, do nhiều lý do). Cô này mua một cái tugboat và ở trên đấy. Dần dần LaSota trở thành thủ lĩnh còn Zizians trở nên giống một giáo phái. Họ cho rằng bán cầu não trái và phải là hai identity khác nhau, là nam, hoặc nữ, là thiện, hoặc ác, hoặc cả hai. Cuối cùng họ tiến hoá thành một tổ chức nhỏ, có vũ trang, gọi là Militant Veganism (Chủ nghĩa ăn chay quân sự), một thứ ăn chay cực đoan và có xu hướng hành động bạo lực với con người. Bản thân LaSota có đời sống thú vị, cô này fake cái chết của mình mà qua mặt được cả cảnh sát mãi cho đến khi vô tình bị lộ.

*

Người thành lập Less Wrong là Eliezer Yudkowsky (sinh năm 1979). Anh này ngoài việc không học cấp 3 mà vẫn trở thành dân computer science có số có má, thì còn là nhà lý luận của decision theory (tất nhiên rồi, nó là theory of rational choice), và là tác giả nhiều cuốn sách, trong đó có một cuốn gây ảnh hưởng đến nhiều thành viên của “cộng đồng”. Tên sách là: Harry Potter and the Methods of Rationality.

Eliezer Yudkowsky thành lập một tổ chứcc nghiên cứu tên là Machine Intelligence Research Institute. Tổ chức này tuyên bố mình trung thành và đi theo đường lối của Effective Altruism. Họ cũng là nơi dân công nghệ trẻ, nhiều tiền, tài năng đến từ các công ty công nghệ và đại học hàng đầu nước Mỹ lâu lâu tụ tập để chia sẻ về chủ thuyết transhumanism. Nếu ta quan tâm đến Musk và công ty gắn chip vào não của anh tỷ phú này, ta sẽ thấy đấy chính là hiện thực của transhumanism.  

Còn ai là người tài trợ cho Machine Intelligence Research Institute? Chính là Peter Thiel và Vitalik Buterin.

*

Xung quanh Less Wrong và “Cộng Đồng” còn một tổ chức tên là Center for Applied Rationality (CFAR). Tổ chức này nghiên cứu về rationality (năng lực duy lý) và cognitive bias (thiên lệch nhận thức), nhưng cái họ nghiên cứu lại rất cụ thể, họ tìm tòi và cung cấp cho thành viên cộng đồng các kỹ thuật toán để năng cao năng lực duy lý (rationality) để từ đó hình thành một “niềm tin – belief” vững chắc và CHÍNH XÁC về thế giới.

Thiel Fellowship, một tổ chức của Thiel chi tiền cho các thanh niên tài năng nhưng… bỏ học số tiền đủ sống và nghiên cứu những gì họ muốn nghiên cứu trong vòng 2 năm (quãng 200 ngàn dollar), miễn là góp phần thúc đẩy khoa học. Center for Applied Rationality  là nơi Thiel Fellowship gửi người đến học.

Center for Applied Rationality tuy vậy, và chắc là do vậy, bị Zizians cho là kẻ thù, và tấn công (nhưng cảnh sát kịp ngăn chặn.)

Các tổ chức và nhân vật kỳ dị, gây chia rẽ, hoặc đoàn kết, hấp dẫn hoặc e sợ ở “Cộng Đồng” và Less Wrong có rất nhiều. Mọi người có thể tìm xem thêm Astral Codex Ten (ACX) và vấn đề doxing (thuật ngữ chỉ việc công khai danh tính thật). Astral Codex Ten (ACX) là một cái tên, mọi người có thể liên tưởng đến cách Elon Musk đặt tên cho con, nó cũng là tư văn hoá đặt tên này của Silicon Valley. Nói chung rất dị, rất công nghệ, rất vượt quá suy nghĩ của người thường.

*

Những người theo thuyết duy lý (trong Cộng Đồng những người theo chủ nghĩa duy lý) luôn quan tâm đến cách thức đưa khoa học và xác suất (chủ yếu là Bayes) vào tất cả các chủ đề mà họ thảo luận, họ cố gắng duy lý đến mức không có suy nghĩ thiên kiến, từ đó đi đến được các kết luận (chân lý) không thiên kiến, kể cả kết luận ấy kinh hoàng độc ác đến thế nào đi chăng nữa. Tất nhiên nếu cái đích ấy mà phi nhân tính thì với họ cũng ok, họ chấp nhận. (Altruism, tức là thuyết vị tha hiện đại của Singer, một triết gia đương đại, rất có ảnh hưởng đến Cộng Đồng, thuyết này bảo về quyền của động vật và cổ suý tất cả các biện pháp giúp tối thiểu hoá nỗi khổ của động vật.)

*

Trong bài trước đã nói đến quan điểm của Peter Thiel về việc anh này lo sợ thế giới đang mặc kẹt ở stagnation suốt từ 1970, và cần phải đẩy nó phát triển trở lại, thông qua việc bắt cược vào các nhân tố distruptive (phá huỷ) như Donal Trump. Lần tranh cử thứ nhất của Trump mới chỉ có Thiel dồn tiền, còn lần vừa rồi là tất cả các tỷ phú công nghệ. Đây là chiến thắng của một chủ nghĩa nữa: Effective Accelerationism (Chủ nghĩa gia tốc hiệu dụng, hoặc chủ nghĩa vít ga hiệu dụng).

Chủ nghĩa này ghép chữ Effective (của Effective Altruism) và chữ Accelerationism của (Traditional accelerationism). Chủ nghĩa gia tốc, accelerationism, là của Nick Land sinh năm 1962 sáng tạo ra về mặt tư tưởng. Còn Effective accelerationism (trên internet viết tắt là e/acc, đọc là e ack) xuất hiện từ một account ẩn danh trên Twitter, về sau lộ diện là Guillaume Verdon-Akzam. Anh Verdon này là một nhà toán học, vật lý học và là nhân tố góp công cho Tensorflow Quantum của Google. 

e/acc dựa vào thuyết nhiệt động học là thuyết khẳng định rằng entropy của vũ trụ luôn tăng, do đó sự sống (là cái làm tăng entropy) sẽ phải tìm cách lan toả khắp vũ trụ để tối đa hoá sử dụng năng lượng (chỗ này về mặt vật lý mình chưa hiểu lắm, vì nó sai). Verdon dựa vào Kardashev scale (шкала Кардашёва, 1964) là một thang đo cấp độ của các nền văn minh (trong đó có nền văn minh nhân loại, các cấp độ văn minh được đo dựa vào cấp độ tiến bộ công nghệ, tiến bộ công nghệ lại dựa vào mức độ tiêu thụ năng lượng. Các cấp độ của nền văn minh thì có một vài cách chia, dù cùnng dùng Kardashev scale. Ai đọc Michio Kaku thì đều quen với cách phân chia này. Verdun thì theo cách chia 3 cấp (type I, II, III).

e/acc được nhiều tỷ phú công nghệ công khai ủng hộ, và coi nó như một kiểu giáo phái. Trong đó có Marc Lowell Andreessen, là tỷ phú, sáng lập Netscape (giờ chắc chả ai nhớ, ngày xưa rất nổi), và là nhà đầu tư vào Facebook, Twitter. Ông này sáng lập quỹ đầu tư mạo hiểm Andreessen Horowitz, vận hành một khoản tiền khổng lồ lên tới 42 tỷ dollar, đầu tư vào rất nhiều start up. Bản tuyên ngôn Techno-Optimist Manifesto do Andreessen viết có lập trường và quan điểm hầu như dựa vào e/acc.

*

Như vậy ta thấy thật dễ hiểu khi “Cộng Đồng” nói chung và Silicon Valley nói riêng thu nạp cả những hệ tư tưởng mà tờ Financial Time gọi là Tân Phản động hay tờ New Yorker gọi là Phát xít Công nghệ. (Tân Phản động, Neo Reactionary còn có tên khác là Science Fascism: chủ nghĩa phát xít khoa học.)

Bài trên Financial Time gọi phong trào Tân Phản động là Dark Enlightenment (Khai sáng của Hắc ám). Còn trong tiếng Anh, Neo-Reactionary Movement được viết tắt là NRx. 

Bài trên podcast của New Yorker cảnh báo “tại sao chủ nghĩa phát xít công nghệ (techno-fascism) đang bắt rễ ở Silicon Valley: 

“Đã từ lâu bọn Silicon Valley đã cố gắng thay thế chính phủ, họ nghĩ rằng họ sẽ cai trị đất nước giỏi hơn cả cộng hoà lẫn dân chủ”. 

Musk, Thiel,… tin rằng con người là động vật có trí khôn, mà trong đó họ là khôn nhất, có khả năng meta-thinking để nhận ra được cái mà họ đang sống bên trong là một system cai trị từ bên ngoài, nên họ sẽ chiến đấu để thuyết phục mọi người (với Marx là quần chúng lao động) hoặc tự mình (như Musk) lật đổ hệ thống ấy, thay nó bằng một… system khác tốt hơn. 

*

Bertrand Russell có nói (chắc vậy, mà lười tra sách) rằng các triết thuyết thành công, chẳng qua là nhờ có ai đó đem áp dụng vào thực tiễn rồi người đó thành công và đi quảng bá lý thuyết như là cơ sở của hành động. Như Lenin dùng Marxism để thành công, rồi từ đó ai cũng biết đến Marx và triết thuyết đấu tranh giai cấp của ông này.

Các hệ tư tưởng nằm trong ý thức hệ Silicon Valley do Thiel, Musk và vô số tỷ phú triệu phú công nghệ khác đang thúc đẩy liệu có thành công không, ta chưa biết được, vẫn phải đợi. Nhưng họ đã thành công trong xoay chuyển chiều hướng chính trị Hoa Kỳ và từ đó gây ảnh hưởng đến thế giới. Tức là một cộng đồng công nghệ, triệu phú, thượng lưu ở quanh quannh Bay Area đã ảnh hưởng đến cả địa cầu. Cái này, về mặt nào đó, không thể coi thường được.

*

PS: Có rất nhiều nhà vật lý sau khi thành đạt bỗng quay qua nghiên cứu các vấn đề như nguồn gốc sự sống, nguồn gốc của ý thức, vân vân. Trong đó có Schrodinger, một trong những người sáng lập ra vật lý lượng tử. Và Penrose người tìm ra “điểm kỳ dị” của Black Hole.

Penrose diễn đạt lại ý gốc của Schrodinger về entropy và sự sống: sự sống luôn phải duy trì entropy thấp (cân bằng), nó nạp entropy thấp, và xả ra entropy cao. (Entropy là độ mất trật tự của một hệ, căn phòng ngăn nắp lúc đầu là entropy thấp, theo thời gian nó sẽ lộn xộn dần, tức là chuyển qua entropy cao). Cỏ cây hấp thụ entropy thấp, là photon từ mặt trời. Song rồi con bò nó nạp entropy thấp, là cỏ. Rồi người nạp entropy thấp là con bò (và xả ra heat, là entropy rất cao). Nên có vẻ như thuyết nhiệt động học áp dụng vào e/acc có gì đó sai sai. Mình cũng chưa thấy nhà vật lý lớn nào nói về việc này.

Sao Hoả, nói đúng là hành tinh Hoả, không có sự sống, một phần là nó không có khí quyển. Khí quyển, ngoài để thở, nó có vai trò ngăn thiên thạch lao xuống bề mặt trái đất, ngăn các tia vũ trụ có hại. Khí quyển có được là nhờ trọng trường trái đất đủ lớn để giữ lớp khí quyển bao quanh, và nhờ trái đất có từ trường, nó tạo ra một trường từ ôm lấy khí quyển không cho các tia vũ trụ xé toang lớp chăn khí quyển này khỏi trái đất. Sao Hoả không những có trọng trường yếu hơn trái đất (cỡ 38%) mà còn không có từ trường. Nên việc đưa người lên sao Hoả của Musk đang bị đánh dấu hỏi lớn về mặt khoa học.

Musk có một câu rất hay, phản ánh đúng kiểu ý thức hệ Silicon Valley: Đưa người vào vũ trụ không phải để cứu loài người như một giống loài, mà để cứu consciousness của loài người. (Đại khái vậy, mà lười tra câu gốc.)